Het einde van de tsarenheerschappij, de pogroms, opkomst van het communisme, de oorlog, het stalinisme, de tweede wereldoorlog, de krachtmeting met Amerika en de voorzichtige stappen naar een nieuw Rusland.

Centraal in het verhaal staat Lazarus, een Joodse fysicus. Hij is een van de weinigen in zijn stetl die aan de beruchte pogroms is ontkomen. Zijn briljante hersens brengen hem naar de hoogste echelons van wetenschappelijk Rusland, een academische tak die vooral floreerde vanwege de wapenindustrie.

Als hij achttien is, ontdekt men zijn talenten en komt hij onder de hoede van de even briljante geleerde Tsjaldonov. Diens vrouw Maroesja, ongelukkig in haar kinderloosheid, beschouwt Lazarus als haar eigen zoon. Zijn liefde voor haar is echter niet de liefde van een zoon voor zijn moeder.

Bij haar dood stelt hij zich in zijn wanhoop voor het eerst kritische vragen over zijn loopbaan, die dusver in de periferie van het verhaal is gebleven. '[...] Hij had die verdomde bom voor hen uitgevonden, en die niet alleen - een miljoen bommen, projectielen, raketten, hij had een kloteberg mensen het graf in geholpen voor dat vermaledijde communisme. [...]'

Hij wilde dat hij arts was geworden, dan had hij haar kunnen redden. Ondanks zijn geniale hersens merkt hij zijn eigen discrepantie niet op. Enerzijds in staat tot immense liefde, anderzijds afstandelijk jegens zijn dodelijke vak.

Hij is niettemin een innemende excentriekeling, en Stepnova, trouw aan de tijdgeest, stapt niet in de valkuil om hem met hedendaagse normen te veroordelen. Het hele verhaal door bewaart ze de afstand tussen het werk van mensen dat destijds alle krantenkoppen beheerste, en hun privéleven.

Als Lazarus tegen de zestig loopt, komt hij de negentienjarige en eenvoudige Galina tegen, en hij meent in haar het evenbeeld van Maroesja te hebben gevonden. Galina stond op het punt van trouwen, maar door een twist in het onnavolgbare Russische systeem wordt ze in Lazarus' armen gedreven, die ze verafschuwt.

Met dit leeftijdsverschil verbeeldt Stepnova opnieuw een clash van oude en nieuwe waarden. Het kind uit de hopeloze verbintenis leidt de andere tijd in, want de jaren tachtig komen eraan en, zo schrijft Stepnova, 'Rusland was aan de doodsstrijd begonnen'. 

De ironie wil dat de personages zich in de academische kringen van de wapenindustrie bewegen, en ze de enorme luxe en voorrechten genieten die voor de bolsjewiekenopstand aan de adel was voorbehouden. De revolutie heeft alleen de schaakstukken verruild, het spel is hetzelfde.

In de jaren zestig, als Lazarus druk bezig is met nucleaire wapens, stroomt het geld binnen en kan Galina, eeuwig ontevreden, eeuwig ongelukkig, hun levensgrote appartement inrichten als een Romanov.

Elk nieuw personage wordt door Stepnova gepresenteerd met een zorgvuldig uitgewerkte voorgeschiedenis, met wendingen en cruciale momenten als slijptol voor de karakters die het verhaal daarna een bepaalde richting op sturen.

En ze bruisen, stuk voor stuk: Maroesja met haar ontembare naastenliefde en de twee mannen die aan haar voeten liggen. De rondborstige en simpele Galina die later zo rancuneus zal worden dat ze niet eens meer van haar eigen zoon kan houden, en de assistent van Lazarus die zich door zijn vreselijke kindertijd tot een toegewijde stalinist ontwikkelt.

De klassieke Russische roman indachtig is De vrouwen van Lazarus rijk aan personages. In schitterende (en dito vertaalde) volzinnen, komen zij tot leven en met hun het decor. Stepnova's cast ís de geschiedenis van Rusland, in grootsheid en in gruwel, met de bewegingen en stromingen teruggebracht tot menselijke proporties en detail. Een literaire triomf.

Uitgegeven door World Editions NL. Vertaling door Arie van der Ent.