In 1864 was 'De Dikke' al dik. De eerste editie van de Dikke Van Dale viel op tussen andere boeken, met zijn breedte van 10 centimeter en ruim 1.300 pagina's. 

Deze maand bestaat het bekendste woordenboek van Nederland 150 jaar, een periode waarin de 'taalbijbel' alleen maar dikker is geworden.

Bevatte de eerste editie 60.000 woorden, nu dat zijn er meer dan een kwart miljoen, beschreven op meer dan 4.400 bladzijden.

''Er was anderhalve eeuw geleden minder taal'', zegt Ton den Boon, een van de twee hoofdredacteuren van het woordenboek. ''Niet iedereen kende bepaalde woorden.'' Vooral termen op het gebied van kunst en wetenschap ontbraken. Den Boon: ''Iemand had 'griep'. Het woord 'influenza' kende niemand.''

Oudere heren

De edities werden geleidelijk aan uitgebreid, aangevuld met nieuwe woorden die informanten aanleverden. ''In de begintijd waren dat vooral wat oudere heren die veel kranten lazen'', vertelt Den Boon.

''Ze kwamen vaak met woorden die te maken hadden met oude ambachten.'' Informanten gebruikt Van Dale nog steeds. ''Dat zijn nu deskundigen in een bepaald vakgebied, die bijvoorbeeld met nieuwe rechtstermen en chemische begrippen komen.''

Spijkertjeswee

In 150 jaar sneuvelden ook woorden. Den Boon: ''Veel agrarische termen zijn verdwenen, maar ook uitdrukkingen voor gevoelens. Rond 1900 ontstond het woord 'spijkertjeswee', voor het verdriet dat fietsers hadden als ze over spijkers reden en een lekke band kregen. Dat woord gebruiken we nu niet meer.''

In de laatste editie uit 2005 is een van de langste woorden geschrapt. Het werkwoord 'zandzeepsodemineraalwatersteenstralen', een synoniem van sodemieteren dat liefst 37 letters telt, stond nog wel in de editie van 1999.

Schuttingwoorden heeft Van Dale nooit geschuwd. ''Zo kwam 'kut' al voor in de editie van 1864, maar werd het toen nog niet als 'vulgair' omschreven.''

Sociale media

Sinds de komst van computers is het aanbod van nieuwe woorden overweldigend. Met speciale software kan Van Dale teksten in de gedrukte media analyseren, die elk kwartaal ruim 100.000 nieuwe potentiële woorden opleveren.

Ook blogs en sociale media zijn een factor van betekenis. Zo ontstond 'stemfie' op Twitter. ''Pas als we dit soort woorden aantreffen in verschillende media, vinden we ze potentieel interessant om ze mee te nemen in een volgende editie'', zegt Den Boon.

Van Dale doet op internet verslag van ontwikkelingen in de Nederlandse taal, maar toch verschijnt volgend jaar een nieuwe papieren editie van het woordenboek.

Den Boon: ''Taal is zó essentieel. Taal is wat de mensen verbindt en wat hen inspireert. Als je een sollicitatiebrief schrijft, wil je toch kunnen opzoeken of je moet solliciteren 'op' een functie of 'naar' een functie.''