Toezichthouder NVWA en het RIVM deden sinds juni onderzoek naar een aantal verdachte legionellabesmettingen. De zaak begon toen vier bewoners van een wooncomplex vrijwel tegelijk legionella opliepen. Waar dat complex staat, wil het RIVM niet zeggen.

"Het bijzondere van dat eerste cluster was de relatie met recent geplaatste ketels. Dat was aanleiding om ook bij de volgende gevallen te kijken of er een relatie met de ketels was", zegt Tjalling Leenstra, hoofd infectieziektebestrijding van het RIVM.

Die volgende besmettingen waren verspreid over het hele land, maar steeds bleek dat kort ervoor nieuwe combiketels van Ferroli geïnstalleerd waren.

Volgens het RIVM zijn de besmettingen hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door twee typen combiketels van Ferroli. Ferroli en de NVWA roepen mensen op de ketel te laten reinigen. Het gaat om ketels van de typen BlueSense en BlueHelix die na 1 januari vorig jaar zijn gemaakt. De serienummers beginnen met het cijfer 22 of 23.

Legionella ontstaat door een bacterie die groeit in water met een temperatuur van tussen de 20 en 50 graden Celsius.

Als dat water vervolgens in minuscule waterdruppeltjes in de lucht komt, kunnen mensen de bacterie inademen en besmet raken. Dan kunnen er problemen ontstaan in hun longen.

Niet vaak. Nederlanders hoeven zich doorgaans weinig zorgen te maken over de legionellabacterie. De bacterie kan binnenshuis groeien in waterleidingen, maar dat neemt wel enige tijd in beslag.

Aangezien mensen normaal gesproken de kranen in hun huis bijna dagelijks gebruiken en het water daardoor ververst wordt, krijgt de bacterie niet de kans om te groeien. Daardoor is het risico op besmetting klein.

Je kunt ook buitenshuis besmet raken, maar die kans is (nog) veel kleiner. Dan kan het bijvoorbeeld gebeuren door sproeiwater bij fonteinen of opspattend regenwater bij het verkeer.

Kortom: doorgaans heb je weinig te vrezen van legionella. Wat er nu aan de hand is, is een uitzondering op die regel.

In de meeste gevallen veroorzaakt de legionellabacterie griepachtige klachten. Die ontstaan meestal twee tot tien dagen nadat iemand de bacterie heeft ingeademd. Ze verdwijnen ook weer binnen enkele dagen.

In zeldzame gevallen kan er ook een ernstige longontsteking ontstaan, die artsen de veteranenziekte of simpelweg een legionellalongontsteking noemen. Die longontsteking kan wél dodelijk zijn, zoals nu bij de mensen die overleden zijn.

Niet iedereen heeft evenveel kans om ernstig ziek te worden na een besmetting. Mensen met andere gezondheidsproblemen, ouderen en rokers lopen een groter risico. Een lichtpuntje: mensen kunnen de bacterie niet zelf overdragen op anderen.

Vooralsnog is er geen vaccin tegen legionella. Als de klachten na een besmetting verergeren, is een behandelkuur met antibiotica wél mogelijk.

Zoals eerder benoemd, kun je jezelf thuis beschermen door het water daar vaak genoeg te verversen. Dat doe je meestal zonder erbij na te denken.

Maar soms moet je wel extra alert zijn: als je terugkomt van vakantie of om een andere reden langere tijd niet thuis bent geweest. Dan zijn de kranen en douches een tijd niet gebruikt, waardoor de bacterie de kans heeft gekregen te groeien. Laat het water daarom een paar minuten doorlopen voordat je het drinkt of gaat douchen.

Uitbraken van deze omvang zijn zeldzaam. Uit cijfers van het RIVM blijkt dat in de afgelopen jaren bij slechts drie- tot vierhonderd patiënten een legionellalongontsteking is vastgesteld. Maar het afgelopen jaar gaat het dus al om zeker elf gevallen die te linken zijn aan de cv-ketels.

Twee jaar geleden was er een grote uitbraak in het Brabantse Schijndel. Toen raakten minstens vijftien mensen besmet en overleed er zeker één persoon na besmetting.

Een belangrijke kanttekening: het RIVM vermoedt dat in de afgelopen jaren veel besmettingen onopgemerkt zijn gebleven. Niet alle patiënten kunnen goed op legionella onderzocht worden en veel besmette Nederlanders vermoedden waarschijnlijk dat zij gewoon last hadden van een griepje. Al die gevallen worden dus niet meegeteld.