Nu ontvangen gemeenten vaak weinig meldingen van discriminatie en racisme. Daardoor denken ze in sommige gevallen dat het probleem niet speelt onder hun inwoners en ze dus niets hoeven te doen.

Maar de opstellers van de Monitor lokaal antidiscriminatiebeleid 2022 concludeerden afgelopen december al dat het aantal meldingen veel kleiner is dan het werkelijke probleem. 11 procent van de inwoners van Nederland van vijftien jaar en ouder voelde zich in 2021 gediscrimineerd.

Berenschot voegt daar nu op basis van literatuuronderzoek aan toe dat melden voor burgers "bijzaak" is. Zij willen dat de discriminatie stopt. Hoe dat gebeurt, doet er niet toe.

Dat concludeert het adviesbureau na een onderzoek naar de beste lokale aanpak van discriminatie en racisme. Het ministerie van Binnenlandse Zaken gaf de onderzoeksopdracht.

Volgens de onderzoekers is de beste oplossing hiervoor het instellen van een nieuwe antidiscriminatiewet. Ze adviseren daarin gemeenten te verplichten discriminatie en racisme tegen te gaan. Nu is alleen een meldpunt verplicht.

Ook moeten de 28 antidiscriminatiebureaus (adv's) opgaan in één landelijke stichting. Die moet meer dan nu het geval is herkenbaar zijn voor burgers, "naar het voorbeeld van Slachtofferhulp".

De stichting moet ook preventie als taak krijgen. Dat is op dit moment nog vooral aan de gemeenten. Maar hoe goed dat gaat, verschilt per gemeente. Burgers vinden dat volgens Berenschot "problematisch".

Nu zijn inwoners van gemeenten en de adv's te veel afhankelijk van "de beleidskeuzes, en in sommige gevallen zelfs van de politieke kleur, van gemeenten" om de aanpak van discriminatie en racisme te betalen, valt te lezen in Inrichting, takenpakket en financiering ADV's.

Sommige gemeenten gebruiken het budget dat ze hiervoor krijgen van het Rijk voor andere zaken, zoals onderhoud van lantaarnpalen. Dat is niet de bedoeling, maar ook niet verboden.

De conclusies van Berenschot onderstrepen de ontevredenheid van minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken) en de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme (NCDR). Bruins Slot riep in november alle gemeenten in een brief op haast te maken met de aanpak van het maatschappelijke probleem.

NCDR Rabin Baldewsingh vond het in december "om je kapot te schamen" dat twee derde van de Nederlandse gemeenten geen beleid heeft tegen discriminatie. Hij laat weten blij te zijn met de conclusies van het Berenschot-rapport.

"Voor gemeenten is het wel een beetje een tik op hun neus", zegt de regeringscommissaris. "Er ligt een helder rapport met aanbevelingen voor het verbeteren van de lokale aanpak van discriminatie. Doorpakken maar." Ook Baldewsingh is voorstander van een landelijke antidiscriminatiestichting.

Discriminatie.nl, de koepel van adv's, "ondersteunt de conclusies van het Berenschot-rapport volledig". Het bestuur hoopt dat het kabinet de aanbevelingen zo snel mogelijk doorvoert.

Een woordvoerder van Bruins Slot laat weten dat de minister op een later moment namens het kabinet een reactie geeft op het rapport van Berenschot. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten moet het rapport nog doornemen, maar zegt in een eerste reactie graag in gesprek te gaan met de achterban en het ministerie.

Onderzoeker René Broekroelofs van het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) was een van de schrijvers van de Monitor lokaal antidiscriminatiebeleid 2022. Ook hij is positief over de adviezen van Berenschot. "Het mag niet meer zo zijn dat geld dat bedoeld is voor de aanpak van discriminatie in stoeptegels wordt gestopt."

De KIS-onderzoeker stelt dat gemeenten meer nadruk moeten leggen op steun en een luisterend oor voor mensen die zich gediscrimineerd voelen. Dat moeten ze los zien van de vraag of daar ook echt sprake van is.

"Het gevoel dat je gediscrimineerd bent kan leiden tot psychische en lichamelijke klachten, blijkt uit verschillende onderzoeken", licht Broekroelofs toe. "Bijvoorbeeld hart- en vaatziekten."