Er zijn vanuit het geloof meerdere uitzonderingen op de plicht om te vasten. "Ziekte is een heel duidelijke vrijstelling", zegt Anouar Ibn el Kadi. De 28-jarige advocaat heeft diabetes type 1 en kan daardoor niet meedoen zonder dat zijn gezondheid in gevaar zou komen. "Vanuit de religieuze leer zijn ziekte, op reis gaan of zwangerschap geldige redenen om niet te vasten."

Ibn el Kadi betaalt voor elke dag waarop hij niet kan vasten een maaltijd voor een arm gezin. Dat is de bedoeling binnen de islam, tenzij je daar geen geld voor hebt. Als je ziekte niet chronisch is, haal je de gemiste vastendagen na de ramadan in. Lukt dat inhalen niet, dan doneer je een bedrag dat overeenkomt met de kosten van een maaltijd aan een goed doel.

Zelfs als iemand een vrijstelling heeft, kan het mentaal nog steeds lastig zijn om niet te kunnen meedoen met vasten, zegt psychiater Talha Gökalp Senler. "Mensen schamen zich toch en voelen zich schuldig. Dat kan zich uiten in verschillende vormen. De één gaat er beter mee om dan de ander. Mentale steun zoeken kan dan helpen."

Omar Tanay pleit voor meer cultuurgevoelige zorg. Hij is naast zijn werk als arts ook voorzitter van Medic, een vereniging die zich bezighoudt met zorgvraagstukken bij onder anderen moslimpatiënten. "Zorgverleners snappen niet altijd hoe belangrijk de ramadan kan zijn voor hun patiënten. Die denken dan: je hebt als zieke toch al een vrijstelling, waarom doe je nog moeilijk?"

Maar in sommige gevallen is de mentale druk zo groot, dat artsen samen met die patiënten actiever naar mogelijkheden zouden moeten zoeken, zegt Tanay. Maar wel alleen als dat medisch verantwoord is, benadrukt hij.

Senler: "In de ramadan is saamhorigheid enorm belangrijk. Dat kan ertoe leiden dat mensen toch proberen te vasten, met de bijbehorende medische risico's. Mensen moeten altijd in overleg met hun arts kijken wat wel en niet mag."

Naast de groep die wil vasten, maar dat niet kan, is er een groep die wel kan vasten, maar dat niet wil. "Ook zij kunnen druk ervaren", zegt Senler. Sommigen houden de schijn op of ontwijken de vraag of ze vasten. "Hoe je omgaat met dat soort stress en hoe hoog die groepsdruk is, kan verschillen per individu."

"Wanneer je niet vast tijdens de ramadan is dat meteen zichtbaar", zegt de psychiater. "Bij andere vormen van praktiseren is het niet altijd meteen duidelijk wie een regel van de islam wel of niet volgt. Met de ramadan kun je je daarom nog meer buitengesloten voelen."

Tanay erkent dat er negatief gekeken kan worden naar mensen die, om welke reden dan ook, niet meevasten. "Maar dat is niet de bedoeling. Vooral wij als moslims moeten voorzichtig zijn met anderen slechte eigenschappen of bedoelingen toeschrijven, want dat kan ons ook overkomen."

Ibn el Kadi zegt zelf nooit druk van anderen te ervaren om mee te doen. Als iemand niet vast vanwege een ziekte, is daar volgens hem begrip voor.

Wat hem persoonlijk meer bezighoudt, is het sociale aspect. "Als je de enige bent in een groep die iets wel of niet doet, kan dat confronterend zijn. Ik word geconfronteerd met mijn beperking door diabetes." Hij vindt het af en toe lastig om zich te verhouden tot anderen die wel vasten. "Bijvoorbeeld wanneer jij hebt gegeten en mensen om je heen in een andere flow zitten."

Er bestaan volgens Ibn el Kadi meerdere misvattingen over de islam. "In Nederland denken we dat iedereen als collectief altijd alle regeltjes volgt, terwijl de islam een religie is die je persoonlijk dient te beleven. Je legt zelf verantwoording af. Je wordt juist ontzien op het moment dat iets voor jou niet mogelijk is in het praktiseren."

Ondanks zijn diabetes kijkt Ibn el Kadi dan ook uit naar de ramadan. Hij ziet het niet-eten als een klein aspect van een maand die een veel bredere betekenis heeft. "De ramadan gaat om jezelf en de wereld net een beetje beter maken."