Zogenoemde toeslagenouders hoeven niet meer te bewijzen dat de Belastingdienst ze heeft gediscrimineerd. Dat heeft het College voor de Rechten van de Mens na eigen onderzoek bepaald.

De bewijslast ligt nu bij de Belastingdienst: die moet in individuele klachtenprocedures bij het College aantonen dat er géén sprake was van discriminatie bij het terugvorderen van kinderopvangtoeslag bij duizenden ouders met een migratieachtergrond.

Door het handelen van de Belastingdienst rond kinderopvangtoeslagen kwamen veel mensen in financiële problemen. Het kabinet-Rutte III trad in januari 2021 af vanwege dit toeslagenschandaal.

Rutte IV erkende in mei dat er sprake was van institutioneel racisme bij een deel van de Belastingdienst. In het toeslagenschandaal is nog niemand strafrechtelijk vervolgd.

Discriminatie en racisme tegen mensen met een Aziatische achtergrond kreeg in november een herkenbaar symbool. De eerste 38 basisscholen meldden zich toen aan voor een lespakket tegen onder andere Hanky Panky Shanghai. Bij dat 'verjaardagslied' maken kinderen spleetjes van hun ogen. Het lespakket moet discriminatie en racisme tegen mensen met een Aziatische achtergrond tegengaan.

"Op mijn basisschool zei de juf dat we voor een verjaardag Hanky Panky Shanghai gingen zingen", zei Yuan Druijff namens Asian Raisins, de initiatiefnemer van het lespakket. "Maar ik hoefde van mijn ogen geen spleetjes te maken, 'want die had ik toch al'. Ik was toen nog te jong om te begrijpen waarom dat mij pijn deed."

"Het Sociaal en Cultureel Planbureau deed in 2011 voor het laatst onderzoek naar discriminatie van Nederlanders met een Aziatische achtergrond", onderbouwde onderzoeker René Broekroelofs van het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) in november dat er weinig aandacht is voor het probleem. "Dit in tegenstelling tot racisme tegen andere bevolkingsgroepen. Dat krijgt veel meer aandacht."

Misschien wel het duidelijkste voorbeeld van afgelopen jaar: premier Mark Rutte erkende namens het kabinet dat het slavernijverleden doorwerkt in discriminatie en racisme in het heden.

"Lange tijd dacht ik dus eigenlijk: het slavernijverleden is geschiedenis die achter ons ligt. Maar ik had het mis", zei de premier toen hij op 19 december namens de Nederlandse Staat excuses aanbood voor die periode.

"Want eeuwen van onderdrukking en uitbuiting werken door in het hier en nu. In racistische stereotypen, in discriminerende patronen van uitsluiting en in sociale ongelijkheid."

Rutte kreeg veel lof voor zijn persoonlijke ontboezeming. Bijvoorbeeld van Rabin Baldewsingh, de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme.

"Doordat de premier leiderschap heeft getoond met zijn uitspraken, worden de discussies over discriminatie en racisme voor mij eenvoudiger", reageerde de regeringscommissaris tegen NU.nl. "Ik kan nu zeggen: 'Er moet iets gebeuren, want de premier zegt het namens de Staat.'"

Het gerechtshof Den Haag oordeelde in februari dat de marechaussee mensen niet langer mag controleren op basis van uiterlijke kenmerken zoals hun huidskleur.

"Dit is een ernstige vorm van discriminatie", motiveerde het hof het vonnis. "Een dergelijke vorm leidt tot stigmatisering en gevoelens van pijn."

"Eindelijk maakt het hof korte metten met het beeld dat de typische Nederlander wit is", reageerde woordvoerder Dionne Abdoelhafiezkhan namens de personen en organisaties die de rechtszaak hadden aangespannen.

Het kabinet gaf de Koninklijke Marechaussee nog diezelfde dag opdracht om "onmiddellijk" te stoppen met etnisch profileren bij grenscontroles. "De rechter heeft zich duidelijk uitgesproken", zei staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) daarover tegen de Tweede Kamer.

Nog een omdraaiing door het College voor de Rechten van de Mens: de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) moet aantonen dat haar antispieksoftware een studente níét heeft gediscrimineerd vanwege haar donkere huidskleur.

Volgens het College heeft wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat gezichtsdetectiesoftware over het algemeen slechter werkt bij personen met een donkere huidskleur.

"Dit gaat weliswaar om een tussenoordeel, maar het is toch een belangrijk moment in onze geschiedenis van oordelen", lichtte voorzitter van het College Jacobine Geel toe in december. "Het is iemand namelijk gelukt om te zeggen: 'Hey, wat dit algoritme doet is vreemd. Ik vermoed dat het algoritme discrimineert.'"

Masterstudente Robin Pocornie werd bij haar klacht bij het College juridisch bijgestaan door het Racism and Technology Center. Voorzitter Naomi Appelman zei tegen NU.nl dat de organisatie tevreden is met het tussenoordeel van het College. "Met deze uitspraak schrijft het College geschiedenis. Het is de eerste keer dat aangegeven wordt dat technologie racistisch kan zijn."

Het ministerie van Buitenlandse Zaken maakte eveneens in december een vernietigend rapport over structureel racisme en discriminatie op de eigen werkvloer openbaar. Antidiscriminatie-experts noemden dat moedig.

"Voor hetzelfde geld was dit rapport in een la beland", lichtte Hanneke Felten van KIS toe. "Door te erkennen dat racisme ingebakken is op de werkvloer, heeft het ministerie een belangrijke eerste stap gezet."

Saskia Daru, expert op het gebied van grensoverschrijdend gedrag bij kennisinstituut Movisie, vond het bovendien goed dat het ministerie meteen excuses heeft gemaakt voor het structurele racisme op de werkvloer.

"Dat minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken) in gesprek gaat met collega's die mogelijk te maken hebben met racisme, is ook mooi. Eerst luisteren, dan een plan maken."