Het gaat om mensen die naar Nederland komen om te wonen, werken, studeren of om asiel aan te vragen. Zij belanden automatisch in een gezichtendatabase van de politie. Daarin staan acht miljoen gezichtsfoto's van zeker 6,5 miljoen mensen, zo ontdekte RTL Nieuws.

De expats, asielzoekers en studenten kwamen van buiten de Europese Unie naar Nederland. Om in ons land te verblijven moeten zij een pasfoto laten maken. Bijvoorbeeld voor hun verblijfsvergunning. Maar zonder dat zij het weten, gaat een kopie van die foto ook naar een politiesysteem.

De politie gebruikt de enorme gezichtendatabase in situaties dat een verdachte op beeld staat, maar de opsporingsdiensten niet weten wie dat is. Met gezichtsherkenning probeert de politie de identiteit van de verdachte alsnog te achterhalen.

Deskundigen zien hier twee belangen met elkaar botsen: het recht op privacy en het belang van de politie om misdadigers op te sporen. Volgens privacy-expert Koen Versmissen zijn die belangen bij deze database uit balans.

"Bij het verzamelen en gebruiken van persoonsgegevens is de proportionaliteit erg belangrijk", vertelt Versmissen tegen NU.nl. "Als ik dan lees dat de database met gegevens van meer dan 6,5 miljoen mensen het hele afgelopen jaar welgeteld twee keer is geraadpleegd, dan plaats ik flink wat vraagtekens bij die proportionaliteit."

Jurist privacy- en gegevensbeschermingsrecht Sarah Eskens verbaast zich hier ook over. "De database is zo ongelooflijk groot. Het creëren van zo'n fotodatabase, los van hoe de politie ermee omgaat, is al een beperking van de privacy. De politie mag het grondrecht op privacy alleen beperken onder strenge voorwaarden en dat lijkt hier niet in orde."

De politie is wettelijk bevoegd om vingerafdrukken uit de vreemdelingenadministratie te raadplegen voor onderzoek. Diezelfde regeling passen ze nu ook toe op foto's. "Maar foto's zijn echt een ander verhaal", zegt Versmissen.

"Zo komt de politie veel gemakkelijker aan camerabeelden dan aan vingerafdrukken. Ook zijn de matches minder betrouwbaar. Er zijn in Amerika gevallen bekend van mensen die werden veroordeeld op basis gezichtsherkenning, terwijl zij later onschuldig bleken te zijn."

Bovendien moet volgens jurist Eskens precies in de wet beschreven worden waar de foto's voor dienen en hoe ze worden gebruikt. "Als je privacy wil beperken dan moet dat heel concreet in de wet staan. Wijzen naar een wet over het gebruik van vingerafdrukken is niet genoeg."

Naast de juridische argumenten hebben deskundigen ook ethische bezwaren. Zo voelen de mensen die in de speciale database voorkomen zich mogelijk gemarginaliseerd. "Ze wanen zich al bij voorbaat een verdachte, alsof ze als tweederangsburgers worden behandeld", zegt Versmissen. "Wie zich bekeken voelt, zal zich minder vrij voelen om van de norm af te wijken."

De manier waarop het systeem nu gebruikt wordt, is volgens de privacy-expert op zichzelf al discriminerend. "De politie zegt dat zij geen behoefte heeft aan een database van gezichten van iedereen. Waarom dan wel een database met gezichten van alle buitenlanders, een groep met een veel hoger percentage mensen van kleur dan de volledige Nederlandse bevolking?"

Een database met alle gezichten is dan weer in strijd met de grondrechten van privacy. "Je mag bijna nooit ongericht gegevens verzamelen", zegt Eskens. "De kern van de vraag is of het noodzakelijk is dat de politie een database heeft van foto's van iedereen. Ik denk van niet, maar het is aan de rechter om dat te beslissen."

De politie laat desgevraagd aan RTL Nieuws weten dat de gezichtsfoto's niet zomaar mogen worden geraadpleegd. Zo moet eerst een rechter-commissaris toestemming geven. "We kunnen en mogen het dus niet lichtzinnig gebruiken", aldus een woordvoerder.