"Niemand staat er eigenlijk bij stil, maar als je op een begraafplaats in Marokko rondloopt, bijvoorbeeld in Rabat of Tanger, zijn de oudste graven niet ouder dan een paar honderd jaar, en dan moet je goed zoeken", zegt onderzoeker Khadija Kadrouch-Outmany. Zij promoveerde op islamitische begraafplaatsen in Nederland en België.

"De aarde is in beweging. Als mensen 80 jaar geleden zijn begraven en het grafbezoek niet meer regelmatig is, dan gebeurt het snel dat zo'n graf vervallen raakt en één wordt met de rest van de grond. Als het graf niet meer herkenbaar is, wordt er vaak bovenop begraven."

Toen Kadrouch-Outmany voor veldwerk op een begraafplaats in Rabat was, vertelde een functionaris van het ministerie dat de grond rond de bushalte in zijn jeugd nog tot de begraafplaats hoorde. Zonder de lichamen te ruimen, kunnen vervallen graven dus plaatsmaken voor andere doeleinden, zoals een park of bushalte.

Grafrust is in Marokko dan ook meer een emotionele en religieuze kwestie, dan een juridische. Wetten of koopovereenkomsten met specifieke termijnen zijn er niet, waardoor er ruimte ontstaat een graf te ruimen wanneer het 'genoeg is geweest'. Bijvoorbeeld na 80 jaar.

Etnoloog (cultuurexpert) Sakina Loukili zag het vertrouwen onder Nederlandse Marokkanen in de Marokkaanse overheid dalen, toen tijdens de pandemie het terugbrengen van lichamen van overledenen werd gestaakt. Duidelijk werd: waar het uitvaarten betreft, kun je niet altijd blind vertrouwen op de Marokkaanse overheid. Dat was ook de aanleiding voor de totstandkoming van de Arnhemse islamitische begraafplaats. Daarover straks meer.

In Turkije worden ook graven geruimd, maar niet zomaar en niet te snel. De Turkse overheidsorganisatie voor Godsdienstzaken, de Diyanet, schrijft voor dat een graf niet verstoord mag worden tot het eerste lijk helemaal is opgegaan in de aarde en er geen botresten meer te vinden zijn.

Het proces waarbij een lichaam ontbonden raakt hangt samen met allerlei factoren, zoals de zuurgraad in de grond. Nadat het lijk compleet is vergaan mag een ander lijk in hetzelfde graf worden begraven, mits daar noodzaak voor is en het echt niet ergens anders kan.

Vanwege deze gevoeligheid zijn er in de hele islamitische wereld eeuwenoude begraafplaatsen te vinden. Maar dit zijn vaak graven van personen die enig aanzien hebben genoten tijdens hun leven.

Turkse begraafplaatsen maken in het kader van stedelijke veranderingen soms plaats voor andere behoeftes van de samenleving. De Turkse wet biedt mogelijkheden om graven te ruimen. In de praktijk leiden infrastructurele projecten of andere bouwwerken, waarvoor begraafplaatsen moeten worden verplaatst, tot rechtszaken. Een aantal begraafplaatsen in Istanboel moet bijvoorbeeld weg als een megaproject van president Erdogan, genaamd Kanal Istanboel, wordt doorgezet.

Alhoewel het in de praktijk dus voorkomt dat eeuwig niet eeuwig is, blijft bij moslims deze behoefte er wel. Kadrouch-Outmany: "Het graf is voor moslims het eerste station in het hiernamaals, daar hangt een religieuze context omheen. Eeuwig is best lang en juist tegenstrijdig met al het nietige van de aarde. Dat neemt niet weg dat het emotionele en religieuze belang voor moslims echt reëel is. Je kan die behoefte niet zomaar wegwuiven."

Toch sprak Kadrouch-Outmany tijdens haar onderzoek naar de begraafplaatsen ook met moslims die juist blij waren met de manier waarop Nederland eeuwige grafrust regelt. "Als je in Nederland grafrechten koopt, dan weet je juridisch gezien altijd waar je aan toe bent. Het is een formele aangelegenheid."

En de begraafplaats in Arnhem dan, waar je als moslim eenmalig 4600 euro betaalt voor oneindige grafrust? Is eeuwig daar wel echt eeuwig?

Dat is in elk geval wel het plan. Eén van de initiatiefnemers, Said Bouharrou, legt uit: "Nieuwe lichamen bijzetten in een bestaand graf, zoals gebeurt in andere landen, gaan wij niet doen, laat staan ruimen of herbegraven. Dan zouden wij de grafrust tenietdoen." Als de 17.000 graven vol zitten, is de intentie om nieuwe locaties te zoeken.

Bouharrou zegt dat bovendien op verschillende manieren is gezorgd dat deze grond ook na honderden jaren een begraafplaats blijft. Allereerst is de grond eigendom van de begraafplaats, niet van de gemeente. Daarnaast is het gebied officieel bestempeld als begraafplaats in het gemeentelijk bestemmingsplan.

Daarbij is bij de notaris civielrechtelijk vastgelegd dat toekomstige eigenaren niet zomaar iets anders kunnen doen met de grond. De stichting achter de begraafplaats komt in handen van nabestaanden van de begraven personen. Alleen met instemming van alle eigenaren kunnen dit soort harde juridische verplichtingen worden gewijzigd. Zij zouden dat hoogstwaarschijnlijk niet willen.

De begraafplaats ligt ook nog eens in beschermd Natura 2000-gebied tegen de rand van de Veluwe. Dat is al beschermd natuurgebied. Op de begraafplaats gaan bomen en planten geplant worden. De Nederlandse natuurwetgeving zal daarom nog een extra laag bescherming geven tegen veranderingen op de lange termijn.