Het kabinet concludeert na onderzoek dat racisme en discriminatie in het heden deels het gevolg zijn van het slavernijverleden. Daarom belooft het ervoor te zorgen dat de samenleving zich bewust wordt van deze samenhang.

Daarvoor maakt het kabinet geld vrij voor (geschiedenis)onderwijs, onderzoek, kunst en maatschappelijk debat. Ook komt er een Nationaal Slavernijmuseum in Amsterdam, waaraan het kabinet 29 miljoen euro meebetaalt. Dat moet de tot recent eenzijdige verhalen over het slavernijverleden vanuit de koloniale machthebbers aanvullen met het perspectief van tot slaaf gemaakten.

Nederland heeft namelijk eeuwenlang vooroordelen en onwaarheden over mensen van kleur gepromoot. Dat deed het om de slavernij goed te praten. Zo werden vooroordelen, stereotypen en onterechte aannames over de superioriteit van bepaalde bevolkingsgroepen opgenomen in wetgeving, beleid en handelen van instituten. Dat 'wij-en-zijdenken' raakte zo diep in de samenleving verankerd, dat het nog steeds niet helemaal weg is. Je ziet het bijvoorbeeld nog terug op de arbeidsmarkt, op de woningmarkt en in het onderwijs.

Dat maatschappelijke probleem is na al die eeuwen natuurlijk niet zomaar verdwenen omdat je op een dag excuses aanbiedt. Daarom is het belangrijk dat het kabinet de excuses voor het slavernijverleden niet als een eindpunt ziet, maar als een begin.

Het kan voor het bewustzijn van de inwoners van Nederland helpen dat Rutte hierin leiderschap toont. De premier vertelde openhartig over de persoonlijke inzichten die hij kreeg door de racistische moord op de zwarte Amerikaan George Floyd en de zwartepietendiscussie.

Ook door zijn debatten met Tweede Kamerlid Sylvana Simons kwam Rutte tot het besef dat het slavernijverleden wel degelijk doorwerkt in het heden. Het BIJ1-Kamerlid vertelde hem in debatten wat haar achtergrond als nazaat van een tot slaaf gemaakte betekende.

De persoonlijke openbaringen van de premier over zijn veranderde standpunt - "ik had het mis" - kunnen de inwoners van Nederland inspireren. "Ik wil niemand iets opleggen, want ik ben een echte liberaal", nuanceert Rutte dit zelf.

Er komt een onafhankelijk Herdenkingscomité, opgericht en betaald door het kabinet. Met 8 miljoen euro per jaar kan de jaarlijkse herdenking van het slavernijverleden "grootser, waardiger én meer in samenhang" worden georganiseerd, schrijft Rutte in een brief aan de Tweede Kamer.

2023 komt in het teken van het slavernijverleden te staan. Zo hoopt het kabinet dat die periode ook daarna in de belangstelling blijft staan. Dat is nodig om goed vooruit te kunnen kijken als samenleving.

"We kunnen alleen goed vooruitkijken en de toekomst van onszelf en onze kinderen beter maken als we terug hebben gekeken", zei Kathleen Ferrier, voorzitter van de Nederlandse UNESCO-commissie voor onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie, vorig jaar tegen NU.nl.

Het kabinet richt een fonds op om de doorwerking van het slavernijverleden tegen te gaan. Het fonds wordt vastgelegd in de wet en krijgt 200 miljoen euro in kas.

Het kabinet wil dat fonds niet alleen beheren. Het wil hierbij nadrukkelijk betrokken gemeenschappen in Nederland, de Caribische delen van het Koninkrijk en Suriname betrekken.

Daarmee heeft het kabinet geleerd van de afgelopen weken. Toen kreeg het veelvuldig het verwijt de voorbereiding van de excuses op eigen houtje te hebben doorgedrukt.

Discriminatie en racisme worden effectiever bestreden. Het kabinet gaat het makkelijker maken om discriminatie en racisme te melden. Ook in Caribisch Nederland, waar nog geen zogenoemde antidiscriminatievoorziening (ADV) is.

Om dit én gelijke kansen voor iedereen te realiseren, begint het kabinet een meerjarige campagne. Veel mensen lijken te denken dat discriminatie melden geen zin heeft. Zo ontving ADV Zeeland in 2021 slechts 151 meldingen over discriminatie, terwijl de provincie meer dan 380.000 inwoners telt. Maar volgens ADV Zeeland zijn meldingen maar het topje van de ijsberg. Zo hebben stagiairs die niet wit zijn veel moeite om een stageplek te vinden en discrimineren woningverhuurders stelselmatig.

Bovendien bleek eerder deze maand dat in ieder geval één ministerie - dat van Buitenlandse Zaken - op het gebied van discriminatie en racisme het verkeerde voorbeeld geeft.

Kortom, er is nog een lange weg van "dialoog, erkenning en heling" te gaan voor een samenleving zonder negatieve 'erfenis' van het slavernijverleden in het heden. Het kabinet beseft dat: "Nog lang niet voltooid", staat onderaan de Kamerbrief van Rutte.