Jurist Lianne Wijntjens promoveerde in 2020 op het proefschrift Als ik nu sorry zeg, beken ik dan schuld? Over het aanbieden van excuses in de civiele procedure en de medische tuchtprocedure. Ze onderzocht bijna vierduizend civiele en medische tuchtzaken.

Op basis van haar onderzoek concludeerde de jurist van Tilburg University dat de kans dat je een schadevergoeding moet betalen nadat je excuses hebt aangeboden verwaarloosbaar is: in slechts 2 van de 3.938 zaken die Wijntjens heeft bestudeerd werden "negatieve juridische gevolgen verbonden aan het aanbieden van excuses".

Ook rond het slavernijverleden is de kans op schadevergoedingen heel erg klein, denkt de jurist. "Er zijn twee grote juridische hobbels: verjaring, omdat het slavernijverleden zo lang geleden is, én je moet schade voor jou persoonlijk kunnen aantonen."

Hoogleraar rechtsfilosofie Wouter Veraart zei in 2021 hetzelfde als Wijntjens over het slavernijverleden. "De kans dat je voor een rechter succesvol schade kunt claimen op basis van door de Staat gemaakte excuses is bijna nul", vertelde hij toen tegen NU.nl.

"Excuses voor het gehele Nederlandse slavernijverleden zijn heel globaal. Maar voor een rechter moet je concrete schade kunnen aantonen. Die schade moet bovendien aantoonbaar het directe gevolg zijn van een concrete gebeurtenis uit het verleden."

Het kabinet kreeg in juli 2021 het advies om excuses aan te bieden voor het slavernijverleden. Dat het slavernijverleden verkeerd was, moest ook in de wet worden vastgelegd.

Maar de groep mensen die het advies hadden opgesteld, vindt dat de Staat zich niet aansprakelijk moet stellen. Dat moet óók in die wet komen te staan. "De in deze wet uitgesproken erkenning en excuses leiden niet tot enige aansprakelijkheid voor het onrecht dat erkend is en waarvoor excuses zijn gemaakt", schreven ze in hun advies.

Veraart kent wereldwijd geen voorbeelden uit het recente verleden waarbij men na gemaakte excuses met succes geprocedeerd heeft.

De hoogleraar kijkt daarbij naar onder andere Frankrijk. "Dat land kent sinds 2001 een wet die het slavernijverleden - zowel de slavenhandel als de plantageslavernij - een misdrijf tegen de menselijkheid noemt. De Franse wet heeft niet tot succesvolle schadeclaims geleid."

Wijntjes wijst op rechtszaken die mensen in de Verenigde Staten hebben gevoerd om een schadevergoeding te krijgen vanwege het slavernijverleden van dat land. "Die zijn allemaal gestrand op verjaring of het gebrek aan concreet bewijs."

Excuses maken kan juist in je voordeel werken, blijkt volgens Wijntjens en andere juristen uit internationaal onderzoek. Na excuses spannen nabestaanden minder snel juridische procedures aan. Ook worden er eerder schikkingen getroffen.

Als verdachten in strafzaken excuses hebben gemaakt, leggen sommige rechters lagere straffen op. Ze moeten er dan wel van overtuigd zijn dat de excuses welgemeend zijn.

Maar misschien nog belangrijker: Wijntjens concludeert in haar proefschrift dat excuses voor zowel de 'dader' als het 'slachtoffer' positief kunnen uitpakken. Denk aan het verbeteren van de relatie tussen beide partijen en het verminderen van een schuldgevoel.