"Wij in Nederland moeten ons aandeel onder ogen zien", zei Rutte. Het aanbieden van excuses is geen eindpunt voor het kabinet. "We doen dit niet om schoon schip te maken. We doen dit nu om samen een weg vooruit te vinden. Het helingsproces moet nu beginnen."

De emotie in het publiek was vooral voelbaar door de stilte na Ruttes toespraak. "Je gaat ervan fluisteren", zei een van de aanwezigen. Sommige genodigden hadden tranen in de ogen.

De premier erkende in zijn toespraak de slavernij als misdaden tegen de menselijkheid. "Het heeft onnoemlijk veel leed gebracht en het werkt door in de levens van hier en nu."

Rutte bood excuses aan namens de Nederlandse regering voor het handelen van de Staat in het verleden. "Iemand die nu leeft, heeft geen schuld aan slavernij. Maar de Nederlandse Staat draagt verantwoordelijkheid voor het leed", zei de premier.

Het was lange tijd niet vanzelfsprekend dat er excuses zouden komen. Twee jaar geleden was Rutte nog bang dat excuses voor het slavernijverleden zouden leiden tot een tweedeling in de Nederlandse samenleving. Hij was daarom toen geen voorstander van het aanbieden van excuses namens de Staat. Een jaar later zei de premier dat hij worstelde met de kwestie.

"Lange tijd dacht ik dat het niet goed mogelijk is op een betekenisvolle manier verantwoordelijkheid te nemen voor iets dat zo lang geleden is, en waar niemand van ons zelf bij is geweest", zei Rutte maandag in zijn toespraak. "Maar ik had het mis."

De premier stond stil bij het feit dat eeuwen van onderdrukking en uitbuiting doorwerken in het hier en nu. "In racistische stereotypen, in discriminerende patronen van uitsluiting en in sociale ongelijkheid."

Later werd Rutte ook zichtbaar emotioneel toen hij het tegen de media over zijn toespraak had. "De excuses grijpen me ook aan, maar bij het doornemen van de speech dacht ik rond Tula en de andere vrijheidsstrijders steeds: ik hoop dat ik daar niet breek."

Ook vicepremiers Sigrid Kaag, Wopke Hoekstra en Carola Schouten waren aanwezig bij de toespraak. In Suriname en op de zes eilanden van het Caribisch deel van het koninkrijk zijn zeven andere bewindspersonen. Zij gaan daar met aanwezigen in gesprek over de woorden van Rutte.

Rutte gaf in zijn toespraak namens het kabinet een reactie op het rapport Ketenen van het verleden van het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden. Dat rapport uit 2021 adviseerde het kabinet onder meer om namens de Staat excuses aan te bieden voor het slavernijverleden.

De adviesgroep adviseerde ook om de tot slaaf gemaakte verzetsheld Tula ruim tweehonderd jaar na zijn dood eerherstel te geven. In zijn toespraak maakte Rutte bekend dat het kabinet dit advies overneemt. Ook andere verzetshelden krijgen eerherstel.

Het Nederlandse aandeel in de trans-Atlantische slavernij begon in de zeventiende eeuw. Vanaf 1637 bezat Nederland een belangrijke handelspost in het West-Afrikaanse land Ghana. Nederland verscheepte in totaal zo'n 600.000 Afrikanen. Het grootste deel van de tot slaaf gemaakten werd verhandeld.

Ook moest een deel van de verscheepte Afrikanen op plantages werken. Dit gebeurde ook in Suriname. Nederland verscheepte zo'n 300.000 Afrikanen naar deze voormalige kolonie. In Azië werden ook honderdduizenden mensen verhandeld binnen de gebieden die onder het gezag van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) vielen.

Rutte stond in zijn toespraak stil bij deze feiten. "De getallen zijn onvoorstelbaar. Het menselijke leed erachter nog veel meer."

Op 1 juli 1863 schafte Nederland als een van de laatste Europese landen officieel de slavernij af. Pas tien jaar later, in 1873, kwam er echt een eind aan de slavernij.