"Indisch eten is eigenlijk Nederlands eten als variatie op de Indonesische keuken. Het is een koloniaal product", zegt Rochelle van Maanen, medeoprichter van het Dekolonisatienetwerk.

"Maar wanneer je de gerechten bij de rijsttafel 'Indisch' noemt, is dat culturele toe-eigening. Dan claim je elementen uit een andere cultuur die jou niet toebehoren. Deze gerechten werden namelijk bedacht door de oorspronkelijke bewoners van Indonesische eilanden."

Veel mensen in Nederland die zichzelf beschouwen als Indisch, zien de toevoeging van de rijsttafel aan het cultureel erfgoed wel als positief. Fotograaf Armando Ello, die onder meer het online magazine Hoezo Indo? oprichtte, noemt het een "bevestiging van hun bestaansrecht". Hij denkt dat het Indische mensen helpt bij het verwerken van hun trauma's. Al begrijpt hij wel dat Indonesische Nederlanders moeite hebben met de culturele claim.

Zo is Jeffry Pondaag van de Indonesische stichting Comité Nederlandse Ereschulden (KUKB) net als Van Maanen uiterst kritisch. Hij noemt het vooral een koloniaal erfgoed. Vanwege de pijnlijke geschiedenis ligt deze erfgoedkwestie extra gevoelig.

Na de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd kwamen er in de jaren '50 en '60 veel Indische en Indo-Europese mensen naar Nederland. Zij vochten voor Nederland om de kolonie Nederlands-Indië te behouden, waar zij meer rechten hadden dan de inheemse bevolking, of werden bedreigd vanwege hun Indo-Europese afkomst. Nederland telt zo'n twee miljoen mensen met Indische roots.

De inheemse bevolking, die bestond uit Indonesische mensen, werd eeuwenlang door Nederland onderdrukt en uitgemoord. In 1945 verenigden zij het eilandenrijk tot Indonesië en riepen ze de onafhankelijkheid uit. Er zijn in Nederland bijna 350.000 mensen met een Indonesische achtergrond.

In Indonesië koken mensen dezelfde gerechten die Indische Nederlanders 'Indisch' noemen. Maar dan volgens de originele recepten van oorspronkelijke eilandbewoners. "Indische mensen hebben deze gerechten aangepast door ze bijvoorbeeld minder pittig te maken, zodat ze in de smaak vallen bij Nederlanders", zegt Van Maanen. "Maar ook omdat de kruiden voor authentieke Indonesische gerechten niet allemaal in Nederland zijn te verkrijgen."

Van Maanen begrijpt wel dat Indisch koken en de Indische rijsttafel nu door Nederland zijn geclaimd als immaterieel erfgoed. Uit onderzoek blijkt namelijk dat de helft van de Nederlanders trots is op hun koloniale verleden. Dat zijn sommige Indische Nederlanders ook.

"Maar Nederlands-Indië bestaat niet meer. Wanneer je iets als 'Indisch' claimt, laat je zien dat je je verhoudt tot een koloniaal verleden. Je houdt daarmee ook een koloniale identiteit in stand", zegt ze. Volgens Van Maanen wordt het daardoor moeilijker gemaakt om kritisch te kijken naar de koloniale geschiedenis. "Het belemmert dekolonisatie, het proces dat nodig is om inheemse identiteiten te erkennen die door Nederland werden onderdrukt."

"De rijsttafel werd eigenlijk bedacht door njai's, dat zijn inheemse vrouwen die tijdens de kolonie door Nederlandse mannen werden ingezet als huishoudhulp, gezelschapsdames en bijvrouwen", vertelt de Indonesische curator en geschiedenisdocent Noor Fatia Lastika. Zij werkte mee aan een tentoonstelling over de rijsttafel, die vorige maand in de Indonesische hoofdstad Jakarta te zien was.

Njai's moesten vaak tegen hun wil met Nederlandse mannen samenwonen met wie ze kinderen kregen. "Langzaam groeide de eettraditie in het huishouden van de njai uit tot een sociaal statussymbool", zegt Lastika. "Het was alleen bedoeld voor de rijken, onder wie witte Nederlanders en de kinderen die ze kregen met njai's. Daar hoorde de inheemse bevolking niet bij. Nederlandse kolonisten vonden hen vies en niet beschaafd. Daarom moest het serveren en eten van de rijsttafel vooral een chique aangelegenheid zijn. Zo wilden de Nederlanders zich onderscheiden van de inheemse bevolking."

"Daarom is de Indische rijsttafel vooral een koloniaal erfgoed van Nederland", zegt Pondaag. Zijn stichting KUKB spant rechtszaken aan tegen Nederland voor Indonesische slachtoffers en nabestaanden van Nederlands koloniaal geweld.

Hij vindt dat Indische mensen zich ten onrechte de Indonesische cultuur toe-eigenen "en doen alsof de rijsttafel van hen is". "Dat is ontzettend koloniaal. Alsof Indonesische mensen nog altijd 'onbeschaafd' zijn vergeleken met Indische mensen."

In 2020 heeft het kabinet 20,4 miljoen euro beschikbaar gesteld aan de Indische gemeenschap in Nederland. Het doel van deze 'extra impuls' is om de 'waardering voor de Indische identiteit en het Indisch erfgoed zichtbaar te maken'. "Maar waar blijft dan de erkenning vanuit Nederland voor Indonesische mensen? Dan heb ik het niet over excuses, maar over herstelbetalingen", zegt Pondaag.

Toch verdient ook de Indische gemeenschap in Nederland erkenning, vindt fotograaf Ello. Hij bracht in 2017 het boek Twijfelindo uit om Indo-Europese Nederlanders bewust te maken van hun geschiedenis. Sinds 2004 fotografeert hij Indische mensen van alle leeftijden en generaties. Net als Van Maanen heeft hij zowel Indische als Indonesische familieleden.

"Vooral de eerste generatie Indische mensen die naar Nederland zijn gekomen willen erkenning van Nederland. Zij hebben tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië en de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd geleden toen ze voor Nederland hebben gediend", zegt hij. "Toen ze naar Nederland kwamen, werden Indische mensen ook niet verwelkomd door Nederlanders."

Met de erkenning van Nederland kunnen Indische mensen hun trauma's en verdriet uit het verleden verwerken, denkt hij. "Zonder de erkenning van Nederland grijpen Indische mensen steeds terug naar de koloniale tijd om aan te geven dat het echt gebeurd is. Daarmee zoeken zij naar bevestiging van hun bestaansrecht. Dat zie je nu dus ook met de Indische rijsttafel", zegt hij.

"Indisch eten is gelinkt aan mijn identiteit. Iedere familie heeft zijn eigen manier van het bereiden van de rijsttafel. Ook bij mijn Indonesische familie wordt het soms gegeten." Daarom begrijpt hij waarom sommige Indonesische Nederlanders moeite hebben met de culturele claim. Bovendien hebben meer Indonesische mensen in de koloniale periode geleden dan Indische mensen, stelt hij.

Maar het is ook begrijpelijk dat de Indische rijsttafel nu door Nederland wordt geclaimd als immaterieel erfgoed, vindt Noor Fatia Lastika. "Mensen willen hun plek in de geschiedenis begrijpen en rechtvaardigen. Dat is heel normaal", zegt de geschiedenisdocent. "Maar als je de geschiedenis in zijn geheel wilt begrijpen, dan zul je moeten inzien dat inheemse culturen er ook een aandeel in hebben. Daarom kun je eigenlijk niet zeggen dat de rijsttafel alleen bij de Indische gemeenschap hoort. Het is een gedeelde geschiedenis."