1) Wat is een Natura 2000-gebied en wie heeft deze beschermde gebieden vastgesteld?
Natura 2000 is een netwerk van natuurgebieden in Europa dat in 1992 door de EU is opgezet. Deze gebieden zijn bijvoorbeeld beschermd vanwege de dier- of plantensoorten die daar voorkomen. Maar ook het type natuur zelf kan beschermd zijn. Beschermde natuurtypen zijn bijvoorbeeld 'droge heide' of 'oude eikenbossen'. Nederland heeft zeventien verschillende natuurtypes.

Hoewel lidstaten zélf bepalen wat ze als Natura 2000-gebied bestempelen, moeten ze hierbij wel voldoen aan Europese richtlijnen.

In Nederland zijn de Natura 2000-gebieden geregeld in de Wet Natuurbescherming uit 1998. De toenmalige minister van Landbouw had de taak om een lijst met Natura 2000-gebieden samen te stellen. Die lijst is later nog uitgebreid en inmiddels heeft Nederland 162 Natura 2000-gebieden. Een groot deel van die gebieden verkeert in (zeer) slechte staat. Nederland mag van de Europese richtlijnen de natuur niet nog verder achteruit laten gaan.

2) Hebben we niet te veel Natura 2000-gebieden en kunnen we ze nog herzien?
Naar aanleiding van onze oproep stelden veel mensen de vraag of we niet te veel Natura 2000-gebieden hebben. Als je Nederland met andere landen in Europa vergelijkt, valt dat best wel mee. In totaal is 15 procent van het Nederlandse landoppervlak beschermd. Er zijn zestien landen in Europa die een hoger percentage hebben. Gemiddeld is in de EU 19 procent van het landoppervlak beschermd.

Het is daarom ook geen optie om Natura 2000-gebieden te schrappen. Voormalig minister van Landbouw Carola Schouten liet die optie onderzoeken, maar rapporteerde in het najaar van 2020 aan de Tweede Kamer dat hier geen mogelijkheid voor was. Sterker nog: uit het onderzoek bleek dat Nederland op sommige punten zelfs méér moet doen om aan de richtlijnen van de EU te voldoen.

3) Klopt het dat de biologische boer wordt ontzien in de stikstofaanpak?
Dat is wel de bedoeling. Stikstofminister Christianne van der Wal maakte maandag na afloop van een gesprek met natuurorganisaties bekend dat ze wil onderzoeken hoe biologische boeren ontzien kunnen worden bij de aanpak van de stikstofcrisis. Volgens haar stoten die boeren "veel minder" stikstof uit.

Dit kan aanstekelijk werken voor niet-biologische boeren om de stap naar biologische boerderijen te maken. Biologische boeren bemesten minder en hebben over het algemeen een kleinere veestapel.

4) Hoe ontstaat ammoniak en waarom is die stof schadelijk?
Hoe zat het ook alweer? Puur stikstof, dat als gas in de atmosfeer zit, heeft geen effect op de natuur en is dus ook niet schadelijk.

Wat wél schadelijk is, zijn zogenoemde 'stikstofverbindingen'. Daarbij is stikstof gehecht aan bijvoorbeeld zuurstof (O). Dat zijn zogeheten stikstofoxiden (NOx), onder andere afkomstig van wegverkeer.

Een andere belangrijke stikstofverbinding is ammoniak (stikstof gebonden aan waterstof (H) tot NH3). Dit is vooral afkomstig uit de mest van koeien, varkens en kippen. Ammoniak vormt in Nederland de belangrijkste bron van stikstofvervuiling.

Ammoniak is om twee redenen schadelijk voor de natuur. Waar het neerslaat in de bodem, komt voor planten veel meer stikstof ter beschikking. En eigenlijk té veel. Er zijn een paar plantensoorten die daarvan profiteren en heel hard gaan groeien (bekende voorbeelden zijn gras en brandnetel). Op die manier verdringen ze andere soorten. Hierdoor verdwijnen zeldzame (bloeiende) planten en gaat bijvoorbeeld ook de soortenrijkdom van insecten en vogels achteruit.

Een probleem dat hier nog los van staat, is dat ammoniak ook leidt tot verzuring van de bodem. In kwetsbare natuurgebieden ontstaan door deze verzuring van de bodem juist ernstige tekorten aan bijvoorbeeld calcium en magnesium, met verdere achteruitgang van planten en dieren tot gevolg.

5) Als veel meer boeren technologische innovaties gaan toepassen, hoeven er dan minder boeren uitgekocht te worden? Omdat we dan maar een paar grootvervuilers overhouden?
Het gaat erom dat de totale stikstofuitstoot ver genoeg daalt om verdere natuurschade te voorkomen. Dat vraagt om een daling van ten minste 50 procent van de netto uitstoot in de periode tot 2030.

Technologische innovaties kunnen daar een bijdrage aan leveren, maar die is niet groot genoeg om het probleem op te lossen. Ook de totale hoeveelheid mest zal simpelweg moeten verminderen. Dat kan alleen als de schaal van de intensieve veehouderij weer kleiner wordt (nadat die eerst jarenlang is gegroeid).