Omtzigt is naast Kamerlid ook lid van de Raad van Europa, waarbij 46 landen zijn aangesloten. Eerder deed hij namens deze Raad onderzoek naar de moord op de Maltese journalist Daphne Caruana Galizia. Met zijn onderzoek naar Pegasus komt hij nu voor het eerst naar buiten.

Slachtoffers van het zich steeds verder uitdijende Pegasus-schandaal zijn gebruikers van mobiele telefoons die worden gevolgd door spionagesoftware, die in 2014 is ontwikkeld door het Israëlische bedrijf NSO Group. Niet alleen kunnen de telefoons worden afgeluisterd, ook kan via camera en telefoon worden meegeluisterd en gekeken en kunnen berichten worden meegelezen.

"Politici worden afgeluisterd in Europa, dat is ernstig", zegt Omtzigt tegen NU.nl. "We weten dat het in Hongarije, Polen en Spanje gebeurt. Als je als regeringspartij de ins en outs van je politieke tegenstanders laat afluisteren en daarvoor gebruik je het staatsapparaat, dan heb je een groot probleem in je democratie."

Omtzigt heeft afgelopen week een memo naar zijn collega's in de Raad van Europa gestuurd, waarin hij aankondigt dat hij naar Israël wil om daar het bedrijf NSO te bezoeken en te spreken met de Israëlische autoriteiten. Ook wil hij hoorzittingen organiseren en heeft hij brieven gestuurd naar de regeringen van Hongarije en Polen. Daarop kreeg hij tot nu toe geen antwoord.

"We weten niet wie het doet, maar het vermoeden is dat de Spaanse, Poolse en Hongaarse regeringen zich hieraan schuldig maken. Die regeringen heb ik zes precieze vragen gesteld en ze hebben de deadline voor beantwoording niet gehaald." Naar aanleiding van de recente onthullingen over het afluisteren van Catalaanse politici gaat Omtzigt nu ook een brief schrijven aan de Spaanse autoriteiten.

Wordt Pegasus ook gebruikt in Nederland?

"Uit antwoorden op Kamervragen van de SP wordt dat bevestigd noch ontkend. Het baart mij zorgen dat ik niet weet of en hoe het in Nederland gebruikt wordt. Daarover moet snel helderheid komen. De Nederlandse Staat heeft geen fantastisch trackrecord als het gaat om privacy en rechtsstatelijkheid, denk maar aan de zwarte lijsten bij de toeslagenaffaire."

Zou Pegasus verboden moeten worden?

"Je kan dit soort afluisterprogramma's prima gebruiken als wapen in de strijd tegen zware criminaliteit of terrorisme. Maar dat moet wel ingebed zijn in een wettelijk kader en een toezichtkader. Doe je dat niet, dan loop je kans op gigantische nevenschade voor onschuldige burgers die zich niet kunnen verweren."

Wereldwijd zijn er rechtszaken tegen NSO gestart, Amerikanen hebben het bedrijf op een sanctielijst gezet. Is een nader onderzoek nog nodig?

"Het klopt dat NSO, de producent van Pegasus, onder enorme druk staat. Maar ik heb niet de illusie dat als dit bedrijf wordt aangepakt, de hele afluisterbusiness onder controle is. Je ziet in Israël nu al dat oud-medewerkers van NSO eigen bedrijfjes opzetten. En die houden er misschien nog wel een nog lagere ethische standaard op na."

Wat kan de Raad van Europa doen?

"Hoe vrij is een verkiezing als politieke tegenstanders worden afgeluisterd. Deze geavanceerde technologie gaat niet weg, die is bedoeld voor bestrijding van de zwaarste criminaliteit en terrorisme. Prima, maar wat zijn dan de minimale rechtsstatelijke garanties? Als Raad kan je de standaard zetten voor wat wel en niet kan."

Als rapporteur heeft u weinig bevoegdheden, is dat geen bezwaar?

"Nee hoor, toen ik onderzoek deed naar corruptie in Malta had ik ook geen formele middelen, maar die regering kwam zo onder druk dat ze wel in actie moesten komen. Het louter blootleggen wat er gebeurd is, de feiten op een rij zetten, dat is van grote waarde voor het publieke en politieke debat in Europa."

Tot nu toe weten we van Hongarije, Polen en Spanje dat Pegasus is ingezet tegen politici, wetenschappers, journalisten en activisten. Maar hoe zit het in de rest van Europa?

"Mijn indruk is dat heel veel landen in Europa het gebruiken en daarom ga ik alle 46 leden van de Raad aanschrijven."

Het Europarlement heeft Sophie in 't Veld (D66) afgelopen week aangesteld als rapporteur voor eenzelfde soort onderzoek. Gaan jullie geen dubbel werk doen?

"Vanzelfsprekend neem ik binnenkort contact met haar op om informatie uit te wisselen. Wij zijn in de Raad van Europa al vier maanden bezig met dit onderwerp, in het Europees Parlement beginnen ze deze week. De Raad van Europa bestaat uit meer landen dan de Unie, in een land als Azerbeidzjan is het op een andere schaal gebruikt dan elders, zal ik maar zeggen."