De onderwijsinspectie schrijft woensdag in de jaarlijkse Staat van het Onderwijs dat Nederland zich moet spiegelen aan Zweden en Ierland. Die twee landen stonden er rond 2010 op taal- en rekenvlak net zo slecht voor als Nederland nu.

Door rekenen, lezen en schrijven prioriteit te geven, lukte het om het lees- en rekenniveau van leerlingen in een paar jaar tijd te verbeteren. Inmiddels behoren beide landen weer tot de Europese top.

Alida Oppers, inspecteur-generaal van de Inspectie van het Onderwijs, maakt zich grote zorgen over het slechte reken- en taalonderwijs in zowel het basisonderwijs als voortgezet onderwijs. "Als je laaggeletterd uitstroomt, is dat een handicap voor het leven", zegt ze tegen NU.nl.

De inspecteur-generaal pleit voor focus op dat wat echt belangrijk is om te leren op school. "Dus niet elke maand een nieuwe prioriteit. Scholen hebben heel vaak een projectje hier, een projectje daar, maar dan ben je niet doelgericht bezig. Richt je op die basisvaardigheden, dan vallen er vanzelf dingen af die minder belangrijk zijn."

In Zweden en Ierland verbeterde het taal- en rekenniveau door een intensieve samenwerking tussen alle partijen in het onderwijs. Daarbij waren scholen van verschillende niveaus betrokken, maar ook ministeries, vakbonden en de onderwijsinspectie.

Daarnaast is ook bijscholing van leraren nodig om het taal- en rekenonderwijs te verbeteren, concludeert de inspectie. In Zweden werden docenten acht dagen lang getraind op universiteiten, waardoor hun kennis groeide. Die kennis verspreidden ze onder hun collega's op school en daardoor verbeterde uiteindelijk het onderwijsniveau.

Door de achtdaagse cursus nam het zelfvertrouwen en werkplezier van docenten toe. Op die manier zou ook het lerarentekort wat kunnen worden teruggedrongen.

Dat tekort aan docenten neemt nog altijd toe, zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs. In het westen zijn de tekorten het grootst. In Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Almere heeft slechts 11 procent van de basisscholen geen vacatures. Buiten die steden heeft bijna de helft van de scholen geen vacatures.

De inspectie schrijft dat schoolleiders - waar overigens ook een flink tekort aan is - er een "dagtaak" aan hebben om alle klassen van docent te voorzien. "Schoolleiders ervaren dit vaak als zeer stressvol en kunnen zich te weinig op hun primaire taken richten." Het vraagt ook van de docenten zelf veel, constateert de inspectie. Ze moeten flexibel zijn en meer uren werken.

Ook op leerlingen heeft het lerarentekort een negatief effect, met name kwetsbare leerlingen hebben daar last van.

De onderwijsinspectie heeft de taak om het onderwijs een spiegel voor te houden en te laten zien hoe het onderwijs ervoor staat, maar ze kan geen maatregelen nemen als het niet lukt om het taal- en rekenniveau van leerlingen binnen twee jaar te verbeteren.

Als dat gestelde doel niet wordt behaald, dan heeft dat vooral gevolgen voor leerlingen, zegt Oppers. "Het zorgt voor een tweedeling - mensen die zich buitengesloten voelen en onvoldoende toegerust zijn om hun eigen leven op orde te krijgen. Als die groep groeit, zijn we een heel groot maatschappelijk vraagstuk aan het creëren."

Minister Dennis Wiersma (Primair en Voortgezet Onderwijs) noemt niet goed kunnen lezen of rekenen een "groot probleem". Hij kondigde al eerder aan dat er voor de zomer een "masterplan" komt om de basisvaardigheden te verbeteren.