Onderzoeksjournalist en jurist Maurice Swirc schreef het afgelopen week verschenen boek De Indische doofpot over toegedekte oorlogsmisdaden van Nederlandse militairen tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog.

"Ik wil vooropstellen dat deze onderzoeksresultaten een heel belangrijke stap vooruit zijn, maar er zijn wel kanttekeningen bij te plaatsen", zegt Swirc tegen NU.nl in een eerste reactie.

"In mijn boek gebruik ik zelf bewust de term oorlogsmisdaden, een term die ook heel geschikt is om te gebruiken in het politieke en maatschappelijke debat rond het handelen van Nederland tijdens de onafhankelijkheidsoorlog. Het zou mooi zijn als over de keuze van woorden een verdere discussie plaatsvindt, ook met juridisch experts."

De onderzoekers gebruiken in hun eindrapport de term "extreem geweld". Op de persconferentie werd dit een "nieuw eufemisme" genoemd, maar dat werd door de onderzoekers bestreden.

Als ze zich alleen hadden gefixeerd op oorlogsmisdaden, zo betoogde NIOD-directeur Frank van Vree, dan hadden de onderzoekers zich te veel moeten beperken tot zaken die juridisch zo kunnen worden genoemd. Volgens hem vallen onder "extreem geweld" wel degelijk ook "misdragingen die je als oorlogsmisdaden kan betitelen". "Bijvoorbeeld in het hoofdstuk over de inlichtingendiensten worden we concreter", zegt Van Vree tegen NU.nl.

De NIOD-directeur stelt dat het gebruik van het bredere "extreem geweld" ook nut heeft. "Neem een incident waarbij Nederlandse militairen met een mitrailleur schoten op een groep Indonesiërs die alleen stenen hadden", zegt hij. "Dat is veel te grof geweld in die situatie, maar je kunt het juridisch gezien mogelijk geen oorlogsmisdaad noemen."

Swirc denkt dat het begrip "oorlogsmisdaden" beter geschikt is om bijvoorbeeld bijvoorbeeld massamoorden te beschrijven. "In de Van Dale staat de volgende definitie: een daad in tijd van oorlog die een schending is van het oorlogsrecht of oorlogsgebruik, of van de mensenrechten. Die term is niet per se juridisch, maar wel concreter over wat er tijdens de onafhankelijkheidsoorlog heeft plaatsgevonden."

Wat Swirc betreft is de term "oorlogsmisdaden" beter geschikt voor maatschappelijke en politieke debatten dan "extreem geweld". "Bij 'oorlogsmisdaden' weet je meteen waar het over gaat. Bovendien zie je bij die term veel eerder een dader en een slachtoffer voor je."

Historicus Anne-Lot Hoek was van 2017 tot 2019 betrokken bij een deelproject van het onderzoek, maar niet bij het eindrapport. Ze schreef in haar boek De strijd om Bali al over misdaden tegen de menselijkheid. Dat baseerde Hoek onder meer op de ontdekking van een systeem van martelkampen op Bali, waar de historicus ter plaatse jarenlang onderzoek deed en met ongeveer honderd mensen sprak.

Hoek is het met Swirc eens dat de term "extreem geweld" te vaag is. "Het verhult toch dat er sprake was van misdadig geweld." Ook vindt zij dat de conclusies onvoldoende de nadruk leggen op de politici in Den Haag als primair verantwoordelijk voor de inzet van militaire acties tegen de Indonesische burgerbevolking, "waarvan de slachtoffers overigens vrijwel niet aan de orde kwamen."

Advocaat en hoogleraar humanitair recht Liesbeth Zegveld spande namens nabestaanden van geëxecuteerde Indonesiërs meerdere rechtszaken aan tegen de Nederlandse Staat. Zij vindt dat het misdadig handelen door Nederland tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog al door de rechter is vastgesteld. Een discussie over gebruikte termen in het rapport vindt ze dan ook minder belangrijk.

"In een groot aantal zaken is herhaaldelijk bepaald dat het Nederlandse handelen in strijd met de wet was", zegt Zegveld. "Eigenlijk is juridisch gezien alles al gezegd door moedige rechters, die tot in hoger beroep hebben vastgesteld dat verjaring van de door Nederlanders begane misdaden niet van toepassing is. De Staat beroept zich in dit soort zaken steeds op verjaring en stuurt er actief op aan dat zaken verjaren."

Zegveld is blij dat na de onderzoekers ook het kabinet afstand heeft genomen van het regeringsstandpunt uit 1969, dat stelt dat het Nederlandse leger zich over het algemeen goed had gedragen tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog.

"Je moet blijkbaar een andere generatie hebben om als Nederlandse maatschappij met voldoende afstand te kunnen kijken naar wat er gebeurd is", stelt de jurist over de gebeurtenissen tussen 1945 en 1949. "Dat geldt ook voor de journalistiek en de rechterlijke macht. Na 350 jaar koloniale overheersing door Nederland is dat onontkoombaar."