"Dweilen met de kraan open", zo oordeelt de rechtbank in Den Bosch woensdag over de nieuwe Wet stikstofreductie en natuurverbetering. Dat gebeurde in een baanbrekend vonnis, waarin de vergunning van de Amercentrale werd vernietigd.

De rechter vindt het onwenselijk dat de wet het mogelijk maakt dat ooit vergunde stikstofrechten "lukraak" worden ingezet, en dat was het geval bij de Amercentrale. De provincie Noord-Brabant krijgt zes maanden de tijd om tot een nieuw besluit te komen. In de tussentijd mag de centrale maar beperkt biomassa verstoken.

Op grond van de nieuwe Wet stikstofreductie en natuurverbetering is het mogelijk om zogenoemde "latente rechten" te gebruiken om bouwprojecten door te laten gaan of elektriciteitscentrales te laten draaien. Deze rechten staan in vergunningen die ooit zijn afgegeven, maar niet worden gebruikt. Met deze ontsnappingsroute rekent de rechtbank in haar uitspraak nu af. De rechters bevelen de wetgever aan om dit beter te regelen: "Dat zou de nodige rompslomp voorkomen en kan bijdragen aan een oplossing van de stikstofcrisis."

De uitspraak heeft betrekking op de Amercentrale bij Geertruidenberg. De provincie Noord-Brabant had een vergunning verleend om meer biomassa te verstoken, waardoor extra stikstof wordt uitgestoten. Die extra uitstoot was volgens de provincie mogelijk doordat de centrale nog oude rechten had voor extra stikstofuitstoot van een van de ovens die een paar jaren geleden zijn gesloten.

Hier gaat de rechter echter niet in mee. De provincie heeft naar haar oordeel verzuimd die rechten in te trekken en had moeten kijken naar de daadwerkelijke effecten van de extra stikstofuitstoot. Het provinciebestuur moet nu een nieuw besluit opstellen. Daarvoor krijgt het zes maanden de tijd. Gedurende die periode blijft de centrale open.

Rechters maken einde aan papieren werkelijkheid

Door op papier bestaande stikstofrechten te gebruiken om extra te bouwen, wegen aan te leggen of elektriciteitscentrales te stoken, kan het in theorie kloppen - de rechten waren immers al vergund - maar komt het er in de praktijk op neer dat de zwaar belaste Natura 2000-gebieden nog zwaarder worden belast.

De rechters maken met hun uitspraak een einde aan deze papieren werkelijkheid. Ze hekelen het feit dat op grond van de nieuwe wet ongebruikte stikstofrechten "lukraak" kunnen worden ingezet, zonder dat de gevolgen van die extra uitstoot worden beoordeeld. Volgens de rechters is er op dit moment sprake van "dweilen met de kraan open". In de uitspraak doen ze de aanbeveling om "onnodig vergunde stikstofruimte" in te trekken; zo voorkom je immers de verdere achteruitgang van de natuurgebieden.

Voorzitter Johan Vollenbroek van milieuorganisatie Mobilisation for the Environment spreekt van een "baanbrekende" uitspraak. "Ook wij vinden dat er wordt gedweild met de kraan open", zegt hij. "Dat is precies wat we al maandenlang tegen het ministerie van Landbouw zeggen. Deze uitspraak kan grote gevolgen hebben voor de industrie en de agrarische sector nu vast is komen te staan dat je niet zomaar oude stikstofrechten kan gebruiken."

Vollenbroek groeide uit tot plaaggeest van overheid

Vollenbroek is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een plaaggeest van de overheid doordat hij er met een reeks procedures voor heeft gezorgd dat het stikstofprobleem boven aan de politieke agenda kwam. Zo voerde hij de procedures die er in 2019 toe leidden dat de bouw een tijd werd stilgelegd, de maximale snelheid werd verlaagd en er nieuwe stikstofwetgeving kwam na een uitspraak van de Raad van State.

Ook in de zaak tegen de provincie Noord-Brabant is Vollenbroek de eisende partij. "Er is werk aan de winkel voor het nieuwe kabinet om een compleet falen van de stikstofregelgeving te voorkomen", zegt hij. "En ook om te voorkomen dat Nederland opnieuw op slot gaat."