Het onderzoek kwam in februari 2015 aan het rollen na een melding bij Meld Misdaad Anoniem. Bij het bedrijf A. van de Groep en Zonen in Bunschoten zou worden gerommeld met afval. Het bedrijf begon honderd jaar geleden met een vishandel en die is er nog steeds. Daarnaast is er een poot bijgekomen waar dierlijk afval wordt opgehaald en verwerkt.

Een deel van dat afval wordt gebruikt voor de productie van honden- en kattenvoer. De rest verdwijnt in een zogenoemde biovergister, waar het wordt omgezet in biogas. Met dat biogas wordt een deel van Bunschoten-Spakenburg van energie voorzien. Bij het bedrijf werken 55 mensen.

Het maken van biogas uit afval is na de eeuwwisseling opgekomen en inmiddels staan door het hele land biovergisters. In het kader van de verduurzaming van de energieproductie wordt op steeds grotere schaal biogas gemaakt uit afval, iets wat door de overheid wordt aangemoedigd met subsidies.

Bij de productie van het gas via het vergistingsproces blijft een restant over dat digestaat wordt genoemd, een vieze drab die nergens meer voor kan worden gebruikt.

Dit vaak sterk vervuilde digestaat is volgens justitie een potentiele bron van risico's voor de volksgezondheid. "Dierlijke bijproducten kunnen besmet zijn met bacteriën, virussen of andere micro-organismen die schadelijk zijn voor de mens", zei de officier van justitie tijdens de rechtszitting. Ook kan digestaat dat overblijft bij biovergisting dioxines, antibiotica of andere chemische stoffen bevatten die niet in de voedselketen mogen komen.

Eén ding is duidelijk: met digestaat kun je niet veel meer doen. Het moet worden verbrand of opgeslagen. Maar dat kost veel geld. Het is goedkoper om het op een illegale manier te lozen. Een van de manieren is het te mengen met dierlijke mest, om het vervolgens aan boeren te verkopen die het over hun akkers uitrijden. En dat is precies wat er in deze zaak gebeurde.

De zaak staat niet op zichzelf. Bij een steekproef door de inspectie van het voormalig ministerie van VROM bij exploitanten van biovergisters bleek dat zes van hen "kleinere of grotere overtredingen begingen", zo staat in een vrijgegeven rapport uit 2016. Opeenvolgende bewindslieden probeerden de sector met allerlei maatregelen in toom te houden. Maar veel hielp het niet.

In het vertrouwelijke rapport uit 2016, dat twee jaar geleden na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur werd vrijgegeven, staat dat "de regels niet altijd netjes worden gevolgd". Er wordt "een hoog percentage overtredingen geconstateerd".

Volgens de onderzoekers, die medewerking kregen van politie, het Openbaar Ministerie (OM) en provincies, zijn het geen incidenten, maar structurele problemen. Oorzaken? "Fraude met afvalstoffen is lucratief", "toezicht en handhaving versnipperd", en gaat het "om geld, heel veel geld."

In de zaak die nu voor de rechter is gebracht, komt de wereld van de exploitanten van biovergisters samen met die van de mestverwerkers. En ook daar gaat geregeld wat fout. Uit onderzoek van NRC Handelsblad in 2017 blijkt dat twee derde van de mestondernemers in Noord-Limburg en Oost-Brabant is veroordeeld, beboet of verdacht vanwege mestfraude.

Het OM werkte vijf jaar aan de zaak die nu voor de rechter dient. Vrachtwagens werden voorzien van peilbakens en er werden geheime camera's geplaatst. Op basis van het beschikbare bewijsmateriaal concludeert het OM dat het digestaat tussen 2010 en 2016 bij boerenbedrijven met mest werd vermengd en vervolgens werd uitgereden op akkers op verschillende plekken in het land. Hierbij werden documenten vervalst. De centrale figuur bij de distributie van het digestaat in Nederland was een bestuurder van A. van de Groep in Bunschoten.

Een ander deel van het digestaat verdween naar Duitsland. Daar mag het onder voorwaarden wel worden toegepast in de landbouw. In sommige gevallen ging het rechtstreeks naar Duitsland. In andere gevallen kwam het terecht in mestopslagen van het bedrijf Stassen Mestrecycling.

Door de eigenaar van dit Limburgse bedrijf werden volgens het OM bijbehorende documenten omgekat, dat wil zeggen in strijd met de regels aangepast. Eerst van digestaat naar "mengsel van dierlijke mestsoorten" en vervolgens naar "puur varkensgier", waarna het aan Duitse boeren werd verkocht.

Vooral de laatste route wordt verdachten zwaar aangerekend. De officier van justitie spreekt van "een ernstige ondermijning van het systeem". De bestuurder van het bedrijf Stassen Mestrecycling hoorde de zwaarste straf tegen zich eisen: twaalf maanden onvoorwaardelijk en geldboetes voor de bestuurder en voor zijn bv's van bij elkaar opgeteld 325.000 euro.

Twee bestuurders van het bedrijf A. van de Groep uit Bunschoten kregen een eis van drie en negen maanden onvoorwaardelijke celstraf, en daarnaast een boete van in totaal 245.000 euro. De leiding van het bedrijf heeft aan het OM laten weten dat een van de verdachten inmiddels is teruggetreden als bestuurder en dat "aan naleving van regelgeving wordt gewerkt" om "door te gaan op een goede manier". Tegen boeren en transporteurs die bij deze zaak betrokken zijn, werden werkstraffen en boetes geëist tot 50.000 euro.

Aanstaande woensdag en donderdag houden de advocaten van de verdachten hun pleidooien. In december doet de rechter uitspraak in deze zaak.