Donderdag verschijnt het rapport Naar een ontspannen Nederland. Hierin wordt geadviseerd om de stikstofemissie in de Gelderse vallei en het Groene Hart drastisch te reduceren. Boerenorganisaties reageren woedend en hebben aangekondigd op 7 juli naar Den Haag te trekken uit protest tegen deze nieuwe voorstellen.

Op grond van nieuwe berekeningen komt het rapport met een voorstel voor vergaande reductie van de stikstofemissies in de Gelderse Vallei, waar veel kippenstallen en kalvermesterijen gevestigd zijn. Om te beginnen moeten de zogenoemde piekbelasters worden opgekocht.

De Gelderse Vallei is goed voor 20 procent van de landelijke uitstoot van stikstof en ligt dicht bij natuurgebied de Veluwe. Ook moeten de piekbelasters op de zandgronden in onder meer Gelderland en Noord-Brabant op korte termijn worden uitgekocht.

In het rapport worden alle internationale verplichtingen die Nederland is aangegaan op een rij gezet, van het klimaatakkoord van Parijs tot Vogel- en Habitatrichtlijnen. Op basis van die afspraken, zo concludeert het rapport, moet Nederland wel in actie komen om de uitstoot van stikstof te reduceren.

Dankzij een nieuw rekenmodel kunnen de opstellers van het rapport goed zien waar de grootste stikstofuitstoot plaatsvindt en waar die neerslaat, waardoor veel efficiënter dan voorheen maatregelen kunnen worden genomen en dus minder boeren worden genoodzaakt hun emissies omlaag te brengen. Conclusie: De Gelderse vallei en het Groene Hart moeten worden aangepakt.

Stikstofruimte voor nieuwe bouw

De auteurs willen de miljardeninvesteringen die de overheid doet voor terugdringen van de stikstofuitstoot ook gebruiken als hefboom voor andere noodzakelijke maatregelen als de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, verbetering van de waterkwaliteit en het tegengaan van droogte.

Al die maatregelen komen samen in de voorstellen voor het Groene Hart. Door de emissies van de melkveehouderij te verminderen, komt er volgens hen stikstofruimte voor al geplande woningbouw in de Randstad. Bijkomend voordeel is dat in het gebied de waterstand kan worden verhoogd, waardoor de bodemdaling wordt beperkt. In het Groene Hart verdroogt door de lage waterstand het veengebied, wat leidt tot bodemdaling en CO2-uitstoot.

Juridisch moeras

In 2019 oordeelde de Raad van State dat de overheid veel te vrijblijvend was in haar stikstofbeleid waardoor de uitstoot jarenlang veel te hoog was geweest. Dat leidde er toe dat de bouw stil werd gelegd. Als we niet serieus werk maken van het reduceren van de stikstofbelasting op natuurgebieden, zo stellen de auteurs, zullen opnieuw rechtszaken worden gevoerd.

Om te voorkomen dat we in zo'n juridisch moeras terechtkomen moeten volgens de auteurs van het rapport maatregelen genomen worden waardoor op korte termijn een snelle reductie van stikstofbelasting kan worden gerealiseerd. Die stikstofreductie kan worden bereikt door verkleining van de veestapel, maar ook door technische aanpassingen in de stallen, door ander voer te geven of andere beesten te houden.

Ministerie is positief

Stikstofexpert Jan-Willem Erisman en landschapsarchitect Berno Strootman schreven het rapport op eigen initiatief, waarbij ze financiële steun kregen van het ministerie van Landbouw. Erisman zei afgelopen weekeinde in het radioprogramma Vroege Vogels en bij Nieuwsuur dat het ministerie positief heeft gereageerd. Dat herhaalde hij bij Nieuwsuur: "Ze vinden onze ideeën heel sterk."

Bij meer activistische boerenorganisaties reageerden ze als door een wesp gestoken. De actiebeweging Farmers Defence Force laat op haar website weten dat voor de "verregaande plannen" geen steun is. "Handen af van onze boeren, onze families, onze bedrijven en ons platteland." De organisatie Agractie heeft voor woensdag 7 juli een demonstratie aangekondigd op het Malieveld in Den Haag.

'We schieten met scherp'

De opstellers van het rapport hopen dat boeren inzien dat Nederland stappen moet zetten om aan alle internationale afspraken te voldoen. "Met onze nieuwe rekenmethode zijn we veel preciezer dan eerdere voorstellen", zegt auteur Berno Strootman. "We kunnen zien welke uitstoot leidt tot ernstige neerslag van stikstof in natuurgebieden. We schieten met scherp in plaats van met hagel. Hierdoor zullen minder boeren last hebben van de maatregelen."

Naar een ontspannen Nederland is niet het enige rapport over de stikstofproblematiek dat de laatste tijd is verschenen. Eind mei kwamen Natuur en Milieu en Natuurmonumenten samen met Bouwend Nederland, de werkgevers van VNO-NCW en opvallend genoeg ook boerenorganisatie LTO Nederland met een "versnellingsakkoord". De zes organisaties stelden voor om tot 2030 1,7 miljard per jaar uit te trekken. Hiervoor zouden technische innovaties mogelijk moeten worden om de stikstofuitstoot tegen te gaan, zoals vernieuwing van stallen. Ook zou geld moeten uitgetrokken om boeren te laten stoppen of om hun bedrijven te verplaatsen.

Vorige maand lieten ook Greenpeace, Milieudefensie en de Vogelbescherming van zich horen. Zij willen dat het nieuwe kabinet veel verder gaat met de stikstofreductie. En als dat niet gebeurt, stappen de organisaties naar de rechter.