NU.nl
Jarenlang vroeg oud-ambtenaar Pierre Niessen tevergeefs aandacht voor misstanden bij de afhandeling van bezwaarschriften in de toeslagenaffaire. Hij kreeg afgelopen week excuses van demissionair staatssecretaris Alexandra van Huffelen van Financiën. Volgens Niessen staat de overheid voor een enorme opgave, niet alleen bij de Belastingdienst. "Als je onderzoek gaat doen bij andere departementen loop je tegen dezelfde problemen aan. Het is daarom nodig dat er bij de hele overheid een cultuurverandering komt."
Volgens de inmiddels gepensioneerde ambtenaar moet er veel veranderen bij de Belastingdienst. "Het is heel leuk op papier om te pleiten voor een cultuurverandering, maar hoe zal dat in de praktijk gaan?", vraagt Niessen (68) zich af in gesprek met NU.nl.
Afgelopen maand sprak Niessen met Van Huffelen, een ontmoeting die hij als "zeer prettig" omschrijft. Hij heeft "alle vertrouwen" in haar optreden. Niessen: "Ik ben blij met de excuses, het voelt als erkenning na dertien jaar strijd." Op haar beurt bedankte de staatssecretaris Niessen voor zijn 'vasthoudendheid', zo schreef ze afgelopen week in een brief aan de Kamer.
De komende tijd zal Niessen een rol gaan spelen bij het bewerkstelligen van de volgens hem zo noodzakelijke cultuuromslag bij de Belastingdienst, zo is afgesproken. Welke rol hij gaat krijgen is nog onduidelijk. "Ik zie ernaar uit", zegt hij vanuit Turkije, waar hij sinds zijn pensionering een deel van het jaar woont. "Ik doe het voor de burgers en de welwillende werknemers van de Belastingdienst, van wie er een heleboel zijn."
Niessen luidde al vroeg alarmbel over toeslagen
De klokkenluider werkte jarenlang bij de Belastingdienst, vanaf 2009 tot 2016 op de afdeling Invordering van Belastingdienst/Toeslagen. Hij waarschuwde zijn meerderen verschillende keren over misstanden, maar daar werd niets mee gedaan. Al in 2010 schreef hij een brief aan de voorzitter van de Tweede Kamer, die niet werd opgepikt.
In 2019 klom hij opnieuw in de pen, nadat Trouw en RTL verhalen over de misstanden rond de toeslagen naar buiten brachten. "Voor mij is de maat vol", zei hij toen. "Ik moet wel naar buiten treden, die verplichting heb ik. Ten opzichte van de mensen die onrecht is aangedaan en tegenover mijn geweten."
Uit een vorige week openbaar gemaakt onderzoek van KPMG blijkt nu dat Niessen in vijf van de zes meldingen over misstanden 'volledig gelijk' had. Het ging daarbij onder meer om het niet naleven van wet- en regelgeving bij de behandeling van bezwaren van ouders tegen bijvoorbeeld een verlaging of terugvordering van hun kinderopvangtoeslag.
Niessen ondersteunde roep om strafrechtelijk onderzoek
Een groep ouders vroeg het Openbaar Ministerie om een strafrechtelijk onderzoek in te stellen, een initiatief dat door Niessen werd ondersteund. In januari 2020 zei hij tegen RTL Nieuws dat via zo'n onderzoek moest worden vastgesteld hoe misstanden bij de Belastingdienst konden ontstaan, om zo de "rotte appels uit de schaal te verwijderen".
Maar in januari liet het OM weten dat de bestrijding van misbruik en fraude door de Belastingdienst weliswaar in veel gevallen zeer onrechtvaardig heeft uitgepakt, maar dat individuele medewerkers niet strafrechtelijk konden worden vervolgd. Het ging immers om politieke en bestuurlijke keuzes en als die achteraf als 'verkeerd' worden beoordeeld is dat niet een zaak voor het strafrecht.
Niet meer verschuilen achter het systeem
"Ik had meer van het OM verwacht", zegt Niessen. "Op deze manier blijven de mensen die zich schuldig hebben gemaakt aan de misstanden buiten beeld."
Hij pleit ervoor dat medewerkers van de Belastingdienst zich in de toekomst niet langer kunnen verschuilen achter het systeem. Niessen: "Leidinggevenden moeten persoonlijk verantwoordelijk gehouden kunnen worden voor hun beslissingen. Daarvoor krijgen ze een hoog salaris. Als ze de verantwoordelijkheid niet willen nemen, kunnen ze ook wel minder verdienen."
En er moet nog een belangrijke verandering komen volgens de klokkenluider. De werkvloer moet veel meer zeggenschap krijgen. "Het was altijd top-down; er kwamen bevelen die moesten worden uitgevoerd. Er heerste een angstcultuur. De vraag of een beleid wel uitvoerbaar is, of dan niet in strijd met de wet wordt gehandeld, moet beantwoord kunnen worden. Daarvoor is het nodig dat mensen zich uit moeten kunnen spreken tegen hun meerderen."
