Wat is er bekend over de invloed van je huidskleur of het land waar je ouders vandaan komen tijdens je schoolloopbaan, als je naar een baan of woning zoekt of wanneer je wordt aangehouden door de politie? Een overzicht van Nederlands onderzoek naar institutioneel racisme.

Gerbrig Klos, onderzoeker bij Amnesty International, riep zondag het kabinet op om een inventarisatie te maken van alle bestaande rapporten over discriminatie bij de politie, op de arbeidsmarkt, op de woningmarkt, in het onderwijs en op andere vlakken.

In wetenschappelijk onderzoek naar racisme wordt meestal gekeken naar discriminatie op basis van migratieachtergrond. Een overzicht van wat we hierover weten.

Arbeidsmarkt

Als je Janssen of De Vries als achternaam hebt, is de kans groter dat je wordt uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek dan wanneer je Çelik of Demir heet, zo blijkt uit meerdere onderzoeken.

In 2008 concludeerde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat iemand met een niet-westerse naam een kleinere kans heeft om voor een sollicitatiegesprek uitgenodigd te worden dan anderen met een gelijkwaardig cv.

Een vorig jaar verschenen groot onderzoek van de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Utrecht bevestigt dit beeld. De onderzoekers stuurden tussen 2016 en 2018 meer dan vierduizend fictieve sollicitatiebrieven en cv's uit. De sollicitanten met een migratieachtergrond ontvingen minder positieve reacties dan vergelijkbare sollicitanten zonder migratieachtergrond. De vermelding van meer informatie op het cv, zoals cijfers, leidde niet tot minder discriminatie.

Onderzoek van de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Inspectie SZW) uit 2019 toont daarnaast aan dat uitzendbureaus regelmatig bereid zijn om te discrimineren op basis van etniciteit. De Inspectie SZW deed zich voor als potentiële opdrachtgever en pleegde bijna vijfhonderd telefoontjes met het verzoek te discrimineren bij de werving van arbeidskrachten. In 40 procent van de gevallen wees het uitzendbureau het verzoek niet af.

Woningmarkt

Uit onderzoek blijkt ook dat mensen met een migratieachtergrond in meerdere steden een kleinere kans hebben om een particuliere huurwoning te vinden. Een onderzoek in opdracht van de gemeente Amsterdam van begin dit jaar laat zien dat ongeveer een derde van de Amsterdamse verhuurmakelaars bereid was te discrimineren op migratieachtergrond. Ook maakten mensen met een migratieachtergrond in Amsterdam een kleinere kans om voor een bezichtiging uitgenodigd te worden.

Vergelijkbaar onderzoek in Utrecht toont ook aan dat verhuurmakelaars bereid waren om te selecteren op migratieachtergrond. Grootschalig landelijk onderzoek naar dit onderwerp ontbreekt.

Onderwijs

Iedere jaar doet de Inspectie van het Onderwijs in De Staat van het Onderwijs verslag van onder meer de kansenongelijkheid op school. Hieruit blijkt dat scholieren met een migratieachtergrond vaker de middelbare school zonder diploma verlaten en later in het hoger onderwijs gemiddeld minder succes hebben dan leerlingen zonder migratieachtergrond. De oorzaak van dit verschil is niet onderzocht. Uit ander onderzoek blijkt wel dat mbo-studenten met een niet-westerse achtergrond meer moeite moeten doen om een stage te vinden dan hun medestudenten.

De Inspectie van het Onderwijs had in de afgelopen jaren geen aanwijzingen dat een migratieachtergrond in het algemeen een rol speelt bij het schooladvies op de basisschool. Wel krijgen kinderen van hogeropgeleiden vaker een hoog schooladvies dan kinderen van lager opgeleide ouders, ook als ze vergelijkbare capaciteiten hebben. Dit beeld wordt bevestigd in een vorig jaar gepubliceerd onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut. De onderzoekers hadden geen aanwijzingen dat kinderen met een migratieachtergrond structureel en bewust lagere adviezen krijgen vanwege hun culturele of etnische achtergrond. Wel kunnen de thuissituatie en bijvoorbeeld de taalvaardigheid van de ouders invloed hebben op het advies.

Basisscholen met veel leerlingen met een migratieachtergrond hebben meer moeite om leraren te vinden. De Inspectie van het Onderwijs waarschuwt dat deze leerlingen hierdoor mogelijk minder goed onderwijs krijgen.

Contact met politie

Uit onderzoek van het SCP van maart van dit jaar blijkt dat onder anderen Nederlanders met een Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse achtergrond het gevoel hebben dat de politie ze beter in de gaten houdt dan andere Nederlanders.

Onderzoek uit 2016 laat zien dat de politie Nederlanders met een migratieachtergrond daadwerkelijk vaker controleert en burgers soms mede op basis van hun huidskleur staande houden. Agenten bleken regelmatig te controleren op basis van hun intuïtie en stereotypen en dus niet altijd op basis van redelijke of objectieve kenmerken.

Hoe vaak dit op dit moment gebeurt en of Nederlanders met een migratieachtergrond vaker met gebruik van geweld worden gearresteerd, is niet onderzocht.