Logo NU.nlNU.nl
  • Voorpagina
  • Net binnen
  • Populair
  • Algemeen
  • Economie
  • Sport
  • Media en Cultuur
  • Achterklap
  • Shop
  • Voorpagina
    • Net binnen
    • Meest gelezen
    • Oorlog Oekraïne
    • Binnenland
    • Buitenland
    • Algemeen
    • Politiek
    • Video
    • Podcast
    • Weer
  • Economie
    • Klimaat
    • Tech
    • Wonen
    • Geld
    • Werk
    • Auto
    • Aandelen
  • Sport
    • Voetbal
    • Formule 1
    • Scorebord
    • Sportspellen
  • Media en cultuur
    • Films en series
    • Muziek
    • Boek en cultuur
    • Media
    • Achterklap
    • Koningshuis
    • TV gids
  • Overig
    • Spellen
    • Kind en Gezin
    • Dieren
    • Eten en drinken
    • Gezondheid
    • NUcheckt
    • Opmerkelijk
    • Wetenschap
    • Over NU.nl
    • NUfolder
    • NUshop
    • Tickets
Zondag 26 maart 2023 | Het laatste nieuws het eerst op NU.nl

NU+ Hoe Hitler 90 jaar geleden dankzij de democratie een dictatuur kon stichten

Door Nuri Kurnaz

30 jan 2023 om 20:02Update: 2 maanden geleden
nujij comment684 reacties
Delen via WhatsAppWhatsAppDelen via FacebookFacebookDelen via TwitterTwitterDelen via LinkedInLinkedInDelen via E-mailE-mail
Op 30 januari 1933, vandaag negentig jaar geleden, kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij werd benoemd tot rijkskanselier, het hoofd van de Duitse regering. De democratie bracht hem in positie om een dictatuur te vestigen. Hoe lukte hem dit?

Hitlers weg naar de macht startte in de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). Als twintiger vocht hij mee in deze oorlog, die Duitsland verloor. Hij voelde zich - net als veel Duitsers - vernederd door de zware eisen van de overwinnaars.

De Duitsers moesten van de overwinnende landen herstelbetalingen doen, grondgebied afstaan en de industrie en het leger verkleinen. De herstelbetalingen waren voor de Duitse naoorlogse economie een enorme kostenpost.

Na de Eerste Wereldoorlog trok Hitler de aandacht met zijn felle speeches en uitvoerige redes. Daarmee wist hij slim in te spelen op de grote onvrede onder de Duitse bevolking. Die kwam voort uit de slechte toestand van de economie door onder meer de herstelbetalingen.

Steeds meer mensen sloten zich daarom aan bij de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij van Hitler, die verbetering beloofde. Hitlers volgers noemden zichzelf nationaalsocialisten. De afkorting 'nazi' komt daarvandaan.

Adolf Hitler speecht in 1925.
Foto: Getty Images

Hitler probeerde tien jaar voor hij rijkskanselier werd al een staatsgreep te plegen. Dat was in 1923. De jonge, democratische, naoorlogse Duitse Republiek van Weimar was wankel. Vanuit München wilde Hitler de regering in Berlijn ten val brengen.

Die couppoging staat bekend als de Bierkellerputsch, omdat Hitler en zijn aanhangers zich verzamelden in de kelder van een biercafé. De poging mislukte door ingrijpen van de politie en het leger. Als straf moest Hitler de cel in.

Toen Hitler in de gevangenis zat, werkte hij aan zijn boek Mein Kampf (mijn strijd). Een deel van zijn antisemitische gedachtegoed wordt hierin uiteengezet. Hitler geloofde in een niet bestaand Joods complot (de Protocollen van de wijzen van Sion), waarin werd beschreven hoe Joden de wereld in hun macht zouden willen krijgen.

Bovendien waren de Joden volgens Hitler ook verantwoordelijk voor het vernederende Duitse verlies in de Eerste Wereldoorlog. Hitler vond het Germaanse ras superieur aan alle andere rassen.

Adolf Hitler schreef Mein Kampf toen hij in de gevangenis zat.
Foto: Getty Images

Nadat hij was vrijgekomen, verspreidde Hitler zijn ideeën op bijeenkomsten waar zijn volgers massaal samenkwamen. De nazi's bewandelden vanaf dat moment de legale weg voor machtsovername, namelijk via verkiezingen.

De partij was aanvankelijk nog verboden, maar Hitler kon in sommige deelstaten vrijelijk speechen. Veel mensen voelden zich aangetrokken tot zijn woorden en partij. De nazileiders waren jong en fris. Hitler oogde voor hen als een sterke leider.

Hitlers partij speelde met beloftes en nationalistische propaganda in op de slechte economie. Hij beloofde verbetering, werkgelegenheid en een uitweg uit de armoede. Veel mensen hadden er wel oren naar. Daar kwam de wereldwijde economische recessie van eind jaren twintig nog bovenop. Het land werd geteisterd door hoge inflatie, grote werkloosheid en vooral grote onvrede onder de bevolking.

Het bleken de ideale omstandigheden voor Hitler om zijn nazipartij groot te maken en dankzij een gesmeerde propagandamachine aan de macht te komen. De strategie werkte; de NSDAP groeide uit tot de grootste partij.

Bij de verkiezingen van 1928 kreeg de NSDAP nog geen miljoen stemmen. In 1930 was het met ruim zes miljoen stemmen al de één na grootste partij en in 1932 werd het de grootste partij. Miljoenen Duitsers stemden op Adolf Hitler.

De NSDAP maakte in de verkiezingsstrijd goed gebruik van moderne propaganda methoden. Met massabijeenkomsten, radio-uitzendingen, kranten en pamfletten overtuigden de nazi's de bevolking.

Hoewel Hitler populair was onder het volk, wist hij de aparte verkiezingen voor de rijkspresident van 1932 niet te winnen van de stokoude conservatief Paul von Hindenburg. Von Hindenburg werd in 1932 herkozen met 53 procent van de stemmen. Hitler behaalde 37 procent.

Adolf Hitler en Paul von Hindenburg, die hij in 1932 niet kon verslaan.
Foto: Getty Images

Op 30 januari 1933 werd Hitler tot rijkskanselier benoemd. De conservatieve elite - de grondbezitters in Pruisen en de grootindustriëlen - wilde Hitler echter aan de macht helpen. Deze elite zette rijkspresident Paul von Hindenburg onder druk om Hitler te benoemen als rijkskanselier en hoopte hem voor het eigen karretje te spannen.

Hitler gaf vanaf 30 januari 1933 als rijkskanselier leiding aan een coalitieregering van de NSDAP en de Deutschnationale Volkspartei. Hij is dus niet direct door het Duitse volk gekozen als president, maar werd wel op een legale manier benoemd als het hoofd van de Duitse regering. Dat hij zich als benoemd rijkskanselier nuttig zou maken voor de conservatieven bleek een vergissing.

Binnen enkele maanden hadden de nationaal-socialisten alle macht in handen en zuiverden ze politieke tegenstanders. Het Duitse parlement werd namelijk in 1933 in brand gestoken. Hitler gebruikte het moment als aanleiding om de grondrechten in te perken en alle macht naar zich toe te trekken. Een Nederlandse communist, Marinus van der Lubbe, werd veroordeeld voor de brandstichting.

Een jaar later overleed Paul von Hindenburg, waarop Hitler naast rijkskanselier ook de functie van president op zich nam. Die functie schafte hij meteen ook weer af, want Hitler benoemde zichzelf tot Führer van het Duitse Rijk. Hij werd de absolute leider en dictator van Duitsland. Zijn autoriteit had geen tegengewicht. De rassenwetten, de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust waren het gevolg.

  • Geschiedenisles: Hoe begon de Tweede Wereldoorlog en hoe liep het af?
    Zie ookGeschiedenisles: Hoe begon de Tweede Wereldoorlog en hoe liep het af?
  • Tijdlijn Duitsland Instituut.

Ga gratis verder

Log in of registreer gratis op NU.nl en krijg toegang tot extra artikelen

Beeld: Getty Images
nujij comment684 reacties
Delen via WhatsAppWhatsAppDelen via FacebookFacebookDelen via TwitterTwitterDelen via LinkedInLinkedInDelen via E-mailE-mail

Lees meer over:

Tweede WereldoorlogGeschiedenis

NUjij: Uitgelichte reacties

Kritische_Kip
31 jan 2023 om 09:51
Er zijn meerdere redenen waarom Hitler aan de macht kon komen:De Grote Depressie in Duitsland zorgde voor wijdverbreide armoede en werkloosheid, waardoor mensen ontvankelijker werden voor Hitlers beloften van banen en welvaart.Hitler en de nazi partij gebruikten massamedia en spraken in het openbaar om hun boodschap te verspreiden en een beroep te doen op het Duitse volk.De Duitse regering was zwak en ineffectief, waardoor Hitler kon profiteren en aan de macht kon komen.Veel Duitsers waren ontevreden over het Verdrag van Versailles en de politieke en economische situatie van het land, waardoor ze Hitler steunden.Het Duitse leger en vele grote Industrials (en bekende Duitsers) steunden Hitler en speelde een sleutelrol in zijn machtsovername.Hitler gebruikte tactieken zoals geweld en intimidatie om de oppositie te onderdrukken en zijn macht te consolideren.Dit zijn enkele redenen, er zijn er uiteraard meer.
Respect: 👍 2Reacties: 💬 2
Reageer
Granola
30 jan 2023 om 23:00
In tijden van crisis onrust, onzekerheid en (economische) spanningen komt al gauw de wens naar en roep om een sterke leider. Zo ook in onze tijd. Met een beetje pech krijg je die vervolgens ook. Met alle ongenuanceerde en vaak gevaarlijke denkbeelden die daar zo vaak bij horen. En met nog wat meer pech worden vervolgens de vrije pers (‘gevaar voor de staat of de openbare orde’) en de onafhankelijke rechtspraak stukje bij beetje, haast onopvallend, afgebroken. Zodat de sterke leider een sterke positie krijgt. Want sterke leiders blijven graag lang aan de macht. Laten we eindelijk van de geschiedenis eens leren. Waar is de roep om een wijze leider? Zoals president Havel van Tsjechië.
Respect: 👍 64Reacties: 💬 0
Reageer
nujij commentBekijk alle reacties


Aanbevolen artikelen


NUjij-reacties

nujij comment684 reacties

Net binnen

  • 20:07
    NU+Bossen zouden weer bruisen van het leven als de linde zou terugkeren
  • 20:05
    Van Gerwen gaat voor tweede keer in vier dagen ten onder tegen Price
  • 19:56
    Engeland wint mede dankzij schitterende treffer Saka ook van Oekraïne
  • 19:38
    VideoGrote ravage na dodelijk ongeluk met vier Nederlanders in Duitsland

Meest gelezen

  • 1
    Steeds meer jongvolwassenen maken een einde aan hun leven: 'Zorgelijke trend'
  • 2
    Vier Nederlanders omgekomen bij ongeluk met Porsches vlak over Duitse grens
  • 3
    Gordon trouwt al in najaar met nieuwe vriend Gavin: 'Zo lang op gewacht'
  • 4
    Noraly Beyer vindt relatie met Joost Prinsen intenser wegens levenservaring
  • 5
    Acteur Daniel Radcliffe en vriendin Erin Darke verwachten hun eerste kind


Nieuwsvideo's

  • Ravage na dodelijk ongeluk met vier Nederlanders in Duitsland
    Ravage na dodelijk ongeluk met vier Nederlanders in Duitsland
  • Oekraïense militairen onthullen hun camouflagetechnieken
    Oekraïense militairen onthullen hun camouflagetechnieken
  • Koeman over verlies tegen Frankrijk: 'De groep is zelfkritisch'
    Koeman over verlies tegen Frankrijk: 'De groep is zelfkritisch'
  • Wanneer kan je de verwarming weer zonder schuldgevoel hoger zetten?
    Wanneer kan je de verwarming weer zonder schuldgevoel hoger zetten?

  • Voorpagina
  • Economie
  • Sport
  • Media en cultuur
  • Overig
  • Voorpagina
    • Net binnen
    • Meest gelezen
    • Oorlog Oekraïne
    • Binnenland
    • Buitenland
    • Algemeen
    • Politiek
    • Video
    • Podcast
    • Weer
  • Economie
    • Klimaat
    • Tech
    • Wonen
    • Geld
    • Werk
    • Auto
    • Aandelen
  • Sport
    • Voetbal
    • Formule 1
    • Scorebord
    • Sportspellen
  • Media en cultuur
    • Films en series
    • Muziek
    • Boek en cultuur
    • Media
    • Achterklap
    • Koningshuis
    • TV gids
  • Overig
    • Spellen
    • Kind en Gezin
    • Dieren
    • Eten en drinken
    • Gezondheid
    • NUcheckt
    • Opmerkelijk
    • Wetenschap
    • Over NU.nl
    • Copyright
    • Disclaimer
    • Privacy en cookiebeleid
    • Adverteren
    • Werken bij NU.nl
    • Verzekeringvergelijker
    • Cookie instellingen
  • Over NU.nl
  • Copyright
  • Disclaimer
  • Privacy en cookiebeleid
  • Adverteren
  • Werken bij NU.nl
  • Verzekeringvergelijker

Volg ons op:

©2023 DPG Media B.V. – alle rechten voorbehouden