Door het zelfhelend vermogen kan het lichaam schade aan sommige weefsels en organen zelf repareren. Onderzoekers ontdekten dat als ze het lichaam een handje helpen, zelfs hart- en nierkwalen aangepakt kunnen worden.

De gemiddelde levensverwachting in Nederland stijgt. Toch eisen ernstige aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten nog veel levens. Behandelingen op dit gebied zijn ingrijpend en brengen vaak veel complicaties met zich mee. Zo moeten jaarlijks zo’n 4.500 mensen een nieuwe hartklep, die ervoor moet zorgen dat het bloed in de goede richting wordt gepompt.

Gelukkig hebben Nederlandse wetenschappers aan de Technische Universiteit Eindhoven ontdekt hoe het lichaam van hartpatiënten op eigen kracht een nieuwe hartklep kan produceren. Dat gaat als volgt: de arts brengt een prothese van elastisch, afbreekbaar plastic in. Deze wordt door het lichaam herkend als vreemd materiaal - vergelijkbaar met een splinter in je vinger - waardoor een ontsteking ontstaat.

Naast de ontstekingscellen komen ook weefselproducerende cellen op de prothese af. Nieuw weefsel hecht zich aan het plastic, dat tegelijkertijd langzaam door het lichaam wordt afgebroken. Het eindresultaat is een volledig functionele hartklep van lichaamseigen weefsel. De tests in het ziekenhuis met kunstmatige hartkleppen zijn inmiddels in een vergevorderd stadium.

Regeneratieve geneeskunde

Therapieën als deze, die gebruik maken van het zelfhelend vermogen van het lichaam, vallen onder de regeneratieve geneeskunde. "Regeneratie is het herstel van weefsel", zegt Anthal Smits, biomedisch ingenieur aan de TU Eindhoven.

"Bepaalde delen van het lichaam zijn heel goed in regenereren, zoals de huid en de lever. Maar het hart, kraakbeen en zenuwen zijn daar juist erg slecht in. Met regeneratieve geneeskunde proberen we die delen een handje te helpen."

Het zelfherstellend vermogen

Maar waarom kan je lichaam niet alles zelf kan repareren? Volgens Smits' collega Sandra Hofmann, die botweefsel onderzoekt, hangt het zelfherstellend vermogen mede af van de hoeveelheid schade.

"Bot heeft een hele grote regeneratieve capaciteit: een breuk komt meestal weer goed. Maar als er te veel bot kapot gaat, bijvoorbeeld bij de verwijdering van een tumor, kan het lichaam zichzelf echter niet meer herstellen. Wij ontwikkelen behandelmethodes en slimme implantaten die de regeneratie van weefsel ondersteunen."

Bloedvaten die zichzelf herstellen

Voor mensen met verschillende kwalen, van hart- en nierpatiënten tot kinderen met een hartafwijking, biedt regeneratieve geneeskunde uitkomst. Smits' vakgroep richt zich vooral op zachte weefsels.

"Zo maken we bijvoorbeeld zelfherstellende bloedvaatjes voor mensen die vaak moeten prikken voor dialyse." Kunstmatige bloedvaten die regenereren worden al getest bij een select groepje patiënten, vertelt Smits.

Nieuwe handen en voeten

Hofmann hoopt met haar onderzoek te ontdekken hoe cellen in botten met elkaar communiceren. "Bij een botziekte als osteoporose kunnen we meten dat er minder botmassa is. Dat komt doordat de opbouwende en afbrekende cellen niet in balans zijn. Een medicijn dat de afbrekende cellen afremt, lost daarbij niet alle problemen op. Om de balans te kunnen herstellen, moeten we dus eerst de communicatie tussen de cellen begrijpen."

Het baanbrekende werk van biomedisch ingenieurs maakt nieuwsgierig naar de toekomst van de geneeskunde. Volgens Hofmann zijn er nog genoeg natuurlijke processen te ontrafelen. Hoe kan het bijvoorbeeld dat de axolotl, een salamandersoort, in staat is om een staart of zelfs een hele poot te regenereren? "Wetenschappers onderzoeken op dit moment hoe dat werkt. Misschien is het in de toekomst wel mogelijk dat ook mensen hele handen of voeten kunnen regenereren. Dat is nu nog te futuristisch, maar je weet het nooit."

Nationale Wetenschapsagenda

Meer weten over wetenschap en gezond ouder worden? Kijk hier op de website van de Nationale Wetenschapsagenda.

Dr. Sandra Hofmann en dr.ir. Anthal Smits zijn werkzaam aan de faculteit Biomedische Technologie aan de TU Eindhoven en in het MDR Research Center.