Dat zegt voorzitter Raad voor het Openbaar Bestuur (Rob) Jacques Wallage, in de jaren negentig staatssecretaris en PvdA-fractievoorzitter.

"Kabinetten vallen steeds sneller en onze democratie draait zich vast. Dat leidt tot veel minder welvaart."

U spreekt van een kloof tussen burger en overheid. Wat is deze kloof?

"De burger is autonoom en leeft in een horizontale wereld waarin informatie via alle digitale technieken snel wordt gedeeld. De overheid loopt achter en wil nog steeds vanaf bovenaf zaken regelen en de werkelijkheid beheersen."

"De burger wil serieus genomen worden en zijn stem kunnen laten horen. De cultuur van de internetsamenleving botst enorm met de besluitvorming die van boven naar beneden plaatsvindt."

Staat de democratie onder druk?

"Het systeem krijgt heel veel vertrouwen van de burgers. Maar het vertrouwen in politici en politieke partijen keldert enorm. Kiezers willen na de verkiezingen inspraak blijven houden en kritiek kunnen geven."

"Als die bestuursstijl niet verandert, dan tast dat de legitimiteit van het overheidshandelen aan. Dan zag je al bij het rookverbod. De Kamer besloot met grote meerderheid dat roken in cafes niet meer mocht, terwijl de mensen in de cafés zich daar weinig van aantrokken."

Hoe gevaarlijk is dat?

"De legitimiteit van het openbaar bestuur gaat er vanuit dat we niet met zijn allen kunnen regeren, maar dat dit gebeurt door de Kamer en de regering. Maar dan moet het wel zo zijn dat de besluiten worden geaccepteerd."  

Heeft u een voorbeeld?

"De ingrepen in de AOW is een van de belangrijkste besluiten van de afgelopen decennia. Tegen mensen wordt vrij abrupt gezegd dat ze langer moeten werken. Veel vijftigers hebben niet gevoel dat er serieus met hen over dat vraagstuk is gesproken. Een nieuw kabinet moet niet alleen beleid maken maar ook de burger bij het proces betrekken en goed informeren. Dat is de grootste uitdaging."  

En als dat niet gebeurt?

"De wordt de tweedeling tussen mensen met een hoge en lage opleiding nog groter. Onze democratie wordt steeds meer een democratie waarvoor je doorgeleerd moet hebben. Dat is een groot risico."

"De opkomstcijfers bij verkiezingen lijken niet zo slecht, maar van mensen met een lage opleiding stemt een aanzienlijk geringer deel. Regeringen hebben steeds meer moeite om draagvlak te vinden om de structurele problemen op te lossen. Kabinetten vallen steeds sneller en het systeem draait zich vast."

Wat betekent dat voor Nederland?

"Uiteindelijk tast een kwetsbare democratie ook de economie aan. Het land moet goed bestuurd worden en daarvoor zijn lange termijn beslissingen nodig. Kabinetten die kort zitten, brengen heel weinig tot stand. Onderwijs, infrastructuur-projecten en innovaties betalen zich later terug."

Hoe moet het bestuur dichter bij de burger komen?

"De eerste stap is al genomen. De Kamer wijst zelf de informateur aan na de verkiezingen, een advies dat wij twee jaar geleden hadden uitgebracht. Dat is een poging om vanuit de Kamer meer verantwoordelijkheid te nemen voor het maken van een kabinet."

"Ik ben daar voor, maar we moeten wel beseffen dat via het staatshoofd de verantwoordelijkheid voor de procedure wordt losgetrokken van de strijd om de macht. Nu de Kamer het gaat doen, komen de verantwoordelijkheid voor de procedure en de strijd om de macht in 1 hand."

"Dat stelt hele hoge eisen aan de procedurele zuiverheid. Een informateur aanwijzen is makkelijk, je kiest waarschijnlijk iemand van de grootste partij. Maar daarna wordt het moeilijker."

Hoezo?

"Via het staatshoofd verloopt het proces stap voor stap met informateurs die terugrapporteren aan het staatshoofd en met nieuwe informateurs voor een nieuwe fase in het formatieproces. Informateur Tjeenk Willink heeft tijdens de vorige formatie gezegd dat formeren faseren is. En die verantwoordelijkheid voor het proces, is niet eenvoudig als je ook je belangen hebt bij de uitkomst van het proces."  

Wat verwacht u?

"Het wordt een hele zware opgave. Bij het Kunduz-akkoord ontstond direct na het akkoord gedoe over de vraag waarom sommige partijen niet mee mochten doen. Dat is procedureel geruzie."

"Bij een kabinetsformatie moeten de partijen die in de oppositie komen, na afloop van de formatie het gevoel hebben dat het proces fatsoenlijk is verlopen. In de laatste fase van de formatie van Rutte I had informateur Lubbers geen opdracht om te werken aan een minderheidskabinet, terwijl de heren onderling al tot een minderheidskabinet met gedoogsteun hadden besloten."

"Dat was een breuk met de staatsrechtelijke regels. Veel Kamerleden en mensen in Nederland hadden het idee dat er iets werd bekokstoofd. Er moet stap voor stap met open vizier naar een kabinet worden gewerkt. Na iedere fase moet de Kamer een publiek debat voeren."  

Wat moet er na de formatie gebeuren?

"Een compact regeerakkoord is cruciaal omdat dan de dialoog met Kamer veel belangrijker wordt. Als in een regeerakkoord alles is dichtgetimmerd, heb je geen boodschap aan de Kamer en ook geen reden om het land in te gaan."

Wat moet een coalitie doen?

"Op de grote onderwerpen als AOW en Europa een maatschappelijke dialoog starten om zo draagvlak te creëren voor moeilijke besluiten."  

Hoe moet de dialoog met burger gestalte krijgen?

"Ik was staatssecretaris van Sociale Zaken in het kabinet Lubbers-Kok. Ruud Lubbers zei dat Nederland ziek was omdat we op weg waren naar 1 miljoen arbeidsongeschikten en zo een debat begon over de WAO."

"Hij stelde een probleem aan de orde en bood vervolgens een aantal oplossingen aan met de kanttekening dat hij binnen een half jaar een keus wilde maken. Het is een beetje shock-therapie maar het probleem wordt wel benoemd."

"Een belangrijke taak voor de politiek is dat er bij een probleem enkele opties worden geboden, waarbij wel wordt aangegeven wat de voorkeur van het kabinet is. Er moet via internet of via gesprekken met maatschappelijke organisaties worden getoetst wat het volk wil. De dialoog met de samenleving kan op 1000 manieren."