In de eerste week na een ramp als deze ligt de focus helemaal op search and rescue, vertelt hoogleraar humanitaire studies Thea Hilhorst van de Erasmus Universiteit tegen NU.nl. "In de tweede fase, waarin we nu zijn, is het doel dat de gewonden in de ziekenhuizen liggen. Dat er eten en drinken voor de slachtoffers is. En tenten en schoolgebouwen waar ze nu kunnen slapen."

Bij de hulporganisaties ter plaatse ligt de prioriteit nu bij eerste levensbehoeften, zoals water, dekens, kachels en medicijnen. "Schoon water is nodig om te overleven en om de uitbraak van ziektes te voorkomen", zegt noodhulpcoördinator Sabine de Jong van Giro555. "Daarnaast is de kou een gevaar. Het is koud en nat, dat zijn geen omstandigheden om lang in te leven." Verder is er psychosociale hulp voor kinderen die hun ouders en familieleden zijn verloren.

De Jong beklemtoont dat de slachtoffers op dit moment vooral geholpen zijn met geld. "Het inzamelen van dekens en kachels is goedbedoeld, maar dat is niet hoe de organisaties achter Giro555 werken. Het zou voor ons vooral veel praktische problemen opleveren: het transport naar Turkije en Syrië duurt lang en is kostbaar", vertelt ze. In plaats daarvan wil Giro555 in Turkije hulp inkopen zodat de economie er lokaal van profiteert.

Langzaam gaat de hulpverlening dan over naar de derde fase, schetst hoogleraar Hilhorst. Dan komen er heel andere vragen in beeld. Zoals: waar gaan al die honderdduizenden dakloze mensen wonen? "Deze mensen, die alles kwijt zijn, kunnen niet jarenlang in een tentje of schoolgebouw blijven wonen. Er moet een andere oplossing komen. Denk aan een leeg hotel of kantoorpand als semipermanente huisvesting."

Ze beaamt dat de Turkse president Recep Tayyip Erdogan flinke steken heeft laten vallen met de beloftes om strengere bouwregels te hanteren na de vorige grote aardbeving, in 1999. "Maar tegelijkertijd is het land wel heel goed georganiseerd."

NU.nl-verslaggever ter plaatse Nick Augusteijn beaamt dat. "In heel het land zijn burgerinitiatieven aan de gang. Onderweg naar het aardbevingsgebied zie je een eindeloze stroom aan vrachtwagens, bestelbusjes en auto's met boodschappen en andere goederen. Aan vrijwilligers ook geen gebrek."

Hilhorst waarschuwt voor de gevaren van corruptie en vriendjespolitiek die in die fase op de loer ligt. "Je moet heel veel goede checks and balances inbouwen om te voorkomen dat het geld naar verkeerde plekken verdwijnt. Het wordt een cruciale vraag of de Turkse regering toestaat dat er zulke strikte controles door de internationale gemeenschap plaatsvinden."

De berichten over gevechten en plunderingen de afgelopen dagen relativeert Hilhorst enigszins. "Dit soort signalen duiken bij dit soort rampen altijd op", legt ze uit. "Het gaat vaak om een paar incidenten die breed worden uitgemeten, maar waar netto vaak weinig aan de hand was. Het is begrijpelijk dat mensen even stoom afblazen: ze zijn enorm getraumatiseerd en gefrustreerd. Jij en ik zouden in dezelfde situatie ook even uit onze slof kunnen schieten."

Hilhorst maakt zich wel zorgen over de retoriek van Erdogan de afgelopen dagen. "Zijn strenge woorden tegen de plunderaars voelen erg als een bliksemafleider voor de grote problemen", stelt ze. "En zijn belofte dat alle huizen binnen een jaar herbouwd zullen zijn, kan hij nooit waarmaken. En als hij dat wél kan, dan moet de bevolking zich grote zorgen gaan maken. Want dan keren de mensen terug naar huizen die weer op geen enkele manier deugdelijk zijn gebouwd."

De situatie in Syrië is anders dan in Turkije. Daar is de zogenoemde eerste fase nog niet eens goed op gang gekomen, mede door de weinig voortvarende aanpak van president Al Assad. "In de gebieden die onder regeringscontrole zijn is wel mondjesmaat hulpverlening te vinden, maar vooral van een paar bondgenoten van Al Assad, zoals Armenië."

Bovendien ligt het land al jaren in puin door de burgeroorlog. "Aleppo is aan flarden geschoten door Rusland, voordat de regeringslegers de stad weer innamen. Daar kon de aardbeving weinig laten instorten. De afgelopen jaren is er nauwelijks aanstalten gemaakt voor wederopbouw."

In het noorden van het land, waar Al Assad geen controle over heeft, is hulpverlening nog veel lastiger. "Een nette dictator zou zeggen: er is nu sprake van een ramp, we openen een humanitaire corridor voor goederen en hulp. Maar vooralsnog heeft hij dat niet gedaan."

Hilhorst voorziet in dit gebied grote problemen. "Al was daar al voor de aardbeving een humanitaire ramp gaande. De vluchtelingenkampen puilen al uit, er is tekort aan voedsel en medicijnen. Zonder politieke doorbraak zie ik die situatie voorlopig niet veranderen."