In de nasleep van de aardbeving bij Istanboel in 1999 bleek dat veel bouwbedrijven het niet zo nauw hadden genomen met de kwaliteitseisen voor hun materialen en de manier van bouwen. Bijna 400.000 huizen raakten zwaar beschadigd, waarvan er ruim 112.000 instortten.

"De afgelopen twintig jaar zijn er tal van maatregelen genomen om een herhaling van die situatie te voorkomen. Maar doordat er evenveel fouten zijn gemaakt zijn we per saldo niks opgeschoten", zegt Orhan Sarialtun van de Unie van Kamers van Turkse Ingenieurs en Architecten (TMMOB).

In de bouwsector werden in 2008 veiligheidsstandaarden voor materialen en de manier van werken ingevoerd, legt Ceren Kumbasar-Mumay uit. "Zo werd het met de hand mengen van beton verboden". Kumbasar-Mumay is consultant voor bouwprojecten voor een deelgemeente in Istanboel. Daarvoor was ze ruim twintig jaar actief bij verschillende grote projectontwikkelaars.

Een van die projectontwikkelaars is het bedrijf Agaoglu. In 2009 zei topman Ali Agaoglu in een interview dat hij in de jaren zeventig net als andere bouwbedrijven aangewezen was op bouwmaterialen van slechte kwaliteit. Inspecteurs die bouwprojecten moesten controleren, kwamen vaak niet opdagen.

"Zeker op gemeentelijk niveau lenen die inspectierondes zich voor vriendjespolitiek. Zo is het mogelijk dat iemand die eerst de bestemmingsplannen maakte, nu de inspecteur is. Als je goede banden met die persoon hebt, krijg je alles erdoor. Er is niemand die de inspecteurs inspecteert", zegt Kumbasar-Mumay.

Sarialtun voegt daaraan toe dat bouwinspecties nu ook door commerciële bedrijven worden gedaan, terwijl dat wat hem betreft eigenlijk een taak is van de (lokale) overheid. "Anders ontstaan ongezonde situaties".

In 2012 werd een nieuwe wet op stadsvernieuwing van kracht. Dat was volgens Kumbasar-Mumay opnieuw een stap in de goede richting, maar geen grote sprong. "Er kwam een nieuw inspectiesysteem bestaande uit verschillende stappen, maar deze methode houdt geen rekening met regionale geologische verschillen. Gebouwen in een risicogebied ondergaan dezelfde inspectie als panden in veiligere zones."

De maatregel uit 2012 moest ook de sloop van oude risicopanden versnellen. Dat gebeurt weliswaar op grote schaal, maar het heeft er ook voor gezorgd dat op veel plaatsen de openbare ruimte is opgeslokt door grotere gebouwen. Dat ging ook ten koste van de verzamelplekken voor burgers die sinds de aardbeving van 1999 ingesteld zijn. Volgens de burgemeester van Istanboel, Ekrem İmamoglu, zijn door zijn voorgangers 393 van de 470 voor rampen ingestelde plekken volgebouwd.

In het verleden kwam het nogal eens voor dat er boven op een bestaand gebouw illegaal extra etages werden toegevoegd, bijvoorbeeld voor meer huurinkomsten. Die zouden eigenlijk gesloopt moeten worden. Maar in verkiezingsjaar 2018 kwam er een regeling voor eigenaren om deze etages en andere illegale constructies tegen betaling alsnog te laten registreren.

Sarialtun: "Iedereen weet dat gebouwen van voor 1999 eigenlijk niet te vertrouwen zijn. Door deze panden via een regeling - in feite een verkiezingsstunt - te legaliseren, laat je mensen moedwillig in onveilige gebouwen wonen. Dat zegt alles over de benadering van de overheid in Turkije."

Zo'n 1,8 miljoen aanvragen werden goedgekeurd en de overheid kon in een klap ruim 3 miljard euro aan onroerendezaakbelasting bijschrijven. Een jaar later kwamen 21 mensen om het leven toen een flat in Istanboel met drie illegaal toegevoegde etages instortte. Daar was geen aardbeving voor nodig.

Sarialtun wil niet aan de stelling dat gebouwen in een aardbevingsgebied nu eenmaal risico's lopen. "Dat er slachtoffers vallen heeft niets met de ligging van Turkije te maken, maar alles met onze benadering van bouwen. Als we dit probleem op een wetenschappelijke en technisch verantwoorde manier aanpakken met de juiste regels voor inspectie, dan is het resultaat anders dan we nu in het zuidoosten van het land zien."

Dat er in Turkije nog altijd relatief veel gebouwen instorten na een aardbeving heeft nog een aantal oorzaken. Toen vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw de trek van het platteland naar de steden op gang kwam, kwamen de nieuwkomers in zelfgebouwde sloppenwijken terecht, beschrijft professor Murat Gül in zijn boek Architecture and the Turkish City: An Urban History of Istanbul Since the Ottomans.

Zo verrezen met name in Istanboel illegaal hele stadswijken, vaak ook in risicogebieden. Gesloopt werden ze niet, want voor veel lokale politici betekenden de nieuwe inwoners ook extra nieuwe stemmen. De huizen werden weliswaar steeds eigenhandig een beetje verbeterd, maar zelden volgens de regels.

Volgens het Turkse statistiekbureau Turkstat is ongeveer 40 procent van het aantal woningen in Turkije illegaal gebouwd of neergezet zonder de juiste procedures en papieren. De TMMOB schat daarom dat zeker 10 procent van alle gebouwen in Turkije vernieuwd moet worden en dat nog eens 30 procent onder handen genomen dient te worden. Dat moet dan wel op de juiste manier gebeuren, om meer leed en verwoesting na aardbevingen in de toekomst juist wél te voorkomen.